---------अजय अलौकिक

चिनियाँ लत्ताकपडा, फलफूललगायत अरू सामग्री, तिब्बती भेडा च्याङ्ग्रा अनि भारतीय रङ, अक्षता र अरू विविध उपभोग्य सामग्री सँगसँगै विदेशबाट फर्केका लाहुरेको तामझामबाट देशभित्र यस पटक पनि बडा दसैँको चहलपहल निकै बढेको देखिन्छ। गत वर्ष, कोभिड-१९ महामारीको पहिलो लहरलगत्तै आएको दसैँ पनि चेतावनीको बावजुद यसरी नै मनाएका थिए। यद्यपि, यस पटक दोस्रो लहरले पुर्याएको क्षतिबाट कतिपय परिवारको दसैँ निरस रहने छ। साथसाथै, अहिले तेस्रो लहरको अनुमान पनि गरिएको छ। शङ्का पनि बढेको छ र लापरवाही पनि त्यतिकै बढेको छ।  

हुन त दसैँ तिहारको समापन सँगसँगै तेस्रो लहर आउन पनि सक्छ। भनिन्छ नि, दसैँले दशा छोडेर जान्छ। तथापि हर्ड इम्युनिटी प्रकार उन्मुख नेपाली समाजमा अर्को लहर नदेखीन पनि सक्छ। हाल विश्वमा पनि खोप लगायत विविध कारणले यो भाइरसको प्रभावमा कमी आइरहेको बुझिन्छ। होइन, भविष्य कसले देखेको छ र ? फेरि नयाँ स्वरूपमा पो आइहाल्छ कि ? चिन्ता नै यही हो।

यस्तै चिन्ताले कतिपय मानिसको पारिवारिक पुनःमिलन हुनसकेको छैन। कुनै देशको नियम कडा छ त, कतै आवतजावतको कुनै सम्भावना समेत छैन। विश्व परिस्थिति अझै जोखिमपूर्ण भएकोले धेरै देशहरूमा आवागमन खुला छैन र खुला भएका देशहरूमा पनि क्वारेन्टाइनको झमेला छ। हाल चीनमा पनि आवतजावत सजिलो छैन साथै चिनियाँ नगारिकलाई पनि सकेसम्म बाह्य देशको भ्रमण नगर्न अपिल नै गरेको छ।

यसबाहेक, चीन फर्कनेहरूले पनि कडाइका साथ १४ प्लस ७ दिनको क्वारेन्टाइन पालना गर्नुपर्ने हुन्छ। यसो नगर्दा धेरै चिनियाँ सहरहरू ऊहान भइसक्थ्यो या अमेरिकाको जस्तै हालत हुने थियो। यही कडिकडाउ, नियम पालना, अनुशासित जनता र क्षमताबान नेता र सरकारको कारण नै चीनले कोभिड-१९ महामारी र यसका ‘आफ्टरसक्स’ लाई सजिलैसँग नियन्त्रणमा लिन सफल भएको छ। यसै कारण चिनियाँ जनजीवन सहज बनेको छ। परिणाम स्वरूप हालसालै चिनियाँहरूले उल्लासपूर्वक आफ्नो राष्ट्रिय दिवस मनाएका छन्।

नयाँ चीन स्थापनाको दिन अक्टुबर १ तारिखलाई राष्ट्रिय दिवसको रूपमा मनाइन्छ। यो सँगसँगै चीनमा सात दिनको विदा दिने प्रचलन रहँदैआएको छ जसलाई सुनौलो सप्ताह पनि भनिन्छ। यस समयमा पर्यटनीय क्षेत्रमा धूमधामका साथ घुइँचो लाग्ने गर्दछ। हरेक वर्ष आन्तरिक पर्यटन बजारमा यो अवधिले नयाँ रेकर्ड बनाउँदैआएको पनि छ।

प्रायशःयसै सुनौलो सप्ताहको अवधिमा दसैँका मुख्य दिनहरू पनि पर्ने गर्दछन्। जसबाट हिन्दु धर्मावलम्बी तथा दसैँ पर्व मनाउनेहरूलाई एउटा रमझमको वातावरण मिल्ने गरेको छ। अन्यथा, परदेशमा दसैँ क्यालेण्डरमा आउने गर्छ। पछिल्लो समयमा, फेसबुकको भित्ताबीच पनि नेपाली चाडबाड मनाउने गरिन्छ। तर यस पटक अक्टुबरको पहिलो सातामा दसैँ परेन। यसकारण, यस पटक चीनमा दसैँ खल्लो रूपमा बित्न पनि सक्छ। तापनि व्यक्ति व्यक्तिबीच फरक हुनसक्छ। यद्यपि, खाने मुखलाई जुङ्गाले छेक्दैन भने झैँ खानपिन र जमघट गर्नलाई के को आलटाल ? खानपिन र मोजमस्ती चाहनेकालागि जुनसुकै दिन हुनसक्छ, दसैँ।

हाल, चीनमा घरेलु रूपमा भाइरस सङ्क्रमित शुन्य छ तर दैनिक रूपमा विदेशबाट आएकाहरूमा सङ्क्रमण देखी नै रहेको छ। यो क्वारेन्टाइन तथा निरन्तर रूपमा गरिने न्यूक्लिक एसिड परीक्षण र कतै सङ्क्रमित भेट्टाएपछि त्यसको ट्रेसिङसँगै चालिने काम कारवाहीले नै चीनले महामारीलाई आफ्नो पकडमा लिएको हो। यस्तो सफल परिणाम प्राप्त हुनुमा चिनियाँ नेताको दूरदर्शिता, चिनियाँ विज्ञको सही विश्लेषणसँगै अनुशासित चिनियाँ जनताको साथले अहम् भूमिका खेलेको छ। सन् २०२० को वसन्त चाड त्रासदी अवस्थामा बिताएका चिनियाँले त्यसपछिका चाडहरू र सन् २०२१ को वसन्त चाड उल्लासपूर्ण रूपले मनाउन पाएका थिए।

यो चिनियाँ वसन्त चाड विश्वभरि नै प्रसिद्ध छ र पछिल्लो समयमा चिनियाँबाहेकले पनि मनाउन थालेका छन्। साथै चिनियाँ वसन्त चाडलाई नेपाली महान चाड दसैँसँग तुलना पनि गर्नसकिन्छ। यी दुवै चाडको अन्तर्य वर्ष दिनसम्म टाढा रहेकाहरूको पारिवारिक मिलन नै हो। योसँगै खानपिन, आफन्तजन् भेटघाट, नयाँ कपडा, नयाँ सरसामानको किनमेल, मनोरञ्जन, पर्यटन यहीँ नै हो। यो चाडमा ठूलाबडाबाट आशिष थाप्ने, यसै गरी ठूलाले सानालाई रातो खाममा पैसा राखेर दिने र आफन्तको घर जाने गरिन्छ जुन नेपालीको दसैँको चलनसँग मिल्दोजुल्दो रहेको छ। यसै गरी, यस चाडको बेला चिनियाँ सहरहरू पनि दसैँको काठमाण्डु र अन्य सहरजस्तै शुन्य हुन्छन्। यस चाडको अवधिमा सडक बजारको चमकदमक साथै सहरको शुन्यताले दसैँको सम्झना ताजा बनाइदिन्छ।

वसन्त चाड आरम्भको बीस दिन अघिदेखि नै घर फर्किने मानिसहरूको बस तथा रेल स्टेसनमा घुइँचो लागेको देख्नसकिन्छ। वसन्त चाड अघि र पछि गरी समग्रमा पैँतालिस दिनको समयमा हुने चिनियाँहरूको आवातजावतलाई विश्वकै सबैभन्दा ठूलो मानव सागरको लहर भन्ने पनि गरिन्छ। यो वसन्त चाडमा नेपालका विभिन्न जनजातिले ल्होछारलगायतका पर्वहरू मनाउँछन्।

साधारण अर्थमा प्राचिन चिनियाँ नव वर्ष मनाइरहेकै बेला नेपालको विभिन्न भूभागमा पनि नव वर्षोत्सव मनाइरहेको हुन्छ। यसरी वसन्त चाडको अवसरमा दसैँ सम्झन पुग्ने नेपाली हिन्दुहरू बडा दसैँको अवसरमा भने न्यास्रो लाग्ने गरेको बताउँछन्। यस कुरामा यता जीविकोपार्जन गर्दैआएकाहरू एक मत छन्।

दसैँलगायतका चाड तथा बेलाबखतमा हुने भलाकुसारीमा दसैँको बेला नेपालको सम्झना एकदम बाक्लिने बताउँछन्। दसैँको अवसर पारेर आमा, बुवालाई निम्त्याउनेहरू पनि केही फिक्का महसूस भएको बताउँछन्। पाका मानिसहरू मात्रै होइन, युवापुस्ताहरू पनि यतै कतै मन्दिर भए दसैँको पूर्ण फिल आउने थियो कि यसै भन्छन्। बलि र नैवेद्य चाहिएन, नवरात्री पनि होइन, यसो नजिकै मन्दिर भएको भए एक प्रकारले तरङ्गित हुने थियो भन्ने लाग्छ, बेइजिङमा बस्दैआएका नेपालीहरू यसो पनि भन्छन्।

यद्यपि दसैँ तिहार या अरू कुनै चाडका लागि आवश्यक सामग्रीहरू केही यतै पाइन्छ त केही उतैबाट ल्याएकै हुन्छ, परदेशमा नयाँ नयाँ साथीभाइसँग मित्रता गाढा बसेकै हुन्छ। तापनि चाडको बेलामा घरदेशको वातावरण भने पटक्कै हुन्न। दसैँ मद्यपान, जुवातास र मनोरञ्जन मात्रै होइन। यसले शास्त्रीय, धार्मिक, आध्यात्मिक, सांस्कृतिक महत्व पनि बोकेको छ। यही कुरा चीनमा रहेका नेपालीमा खट्किने गरेको हो।

हाल विश्वका धेरै भूभागहरूमा नेपालीको उपस्थिति बाक्लो भइदिँदा त्यहाँ स्थापित नेपाली समाजले परम्परालाई पछ्याउँदै चाडबाड मनाउने गरेको पाइन्छ। नेपाली समाजको निर्माण र संस्कृतिको राम्रो प्रवर्द्धन भइरहेको छ। यता विशाल चीनमा भने यो सम्भव छैन। एक त देश विशाल छ, सहरको सङ्ख्या मात्रै ६ सयभन्दा बढी छन् र विभिन्न पेशामा आबद्ध नेपाली तथा व्यापारी र विद्यार्थीहरूको सङ्ख्या कम छ त्यसमाथि छरिएर रहेका छन्। कम र छरेर रहेका नेपालीका कारण दसैँको रौनक घरघरमा सिमित छ। यस हिसाबमा चीनको कुनै सहरमा मात्र हिन्दु मठ मन्दिर र शक्तिपीठ भएर पनि पुग्दैन तापनि यसले दसैँको अवसरमा रौनक भने थप्ने थियो, सायद।

सर्वविदितै छ, विशाल चीनमा बौद्ध मन्दिरहरू धेरै छन्। त्यस माथि राष्ट्रिय विभूति अरनिकोलगायत अरू नेपाली कलाकारले बनाएका बौद्ध मन्दिर र चैत्यहरू पनि धेरै छन्। धेरै चिनियाँ सहरहरूमा गौतम बुद्धको अस्तु रहेका मन्दिरहरू पनि छन्। तर बुद्ध जन्मेको देशका अधिकाँश नेपालीहरू हिन्दु धर्म मान्दछन्। चीनमा प्राचीन कालमा बौद्ध र पछि इस्लाम धर्मको विकास भएको पाइन्छ। तापनि चीनको फुच्येन प्रान्तको छ्वानचौ सहरमा हिन्दु मन्दिर रहेको छ।

यो पङ्क्तिकार केही वर्ष अगाडि त्यस सहरको भ्रमण क्रममा हिन्दु मन्दिर पुगेको थियो। समुद्री तटवर्तीय सहरमा केही सय वर्षअघि दक्षिण भारतीयको बसोबास रहेबाट सो मन्दिर निर्माण भएको बुझिन्छ। विशाल चीनमा खोजीनिती गर्ने हो भने हिन्दु धर्म र नेपालसँग जोडिएका धेरै कुराहरू भेट्टाउन सकिने छ।

इतिहासको उत्खनन् होइन दसैँको रमझममै फर्कौँ। जो जो जता जता भए पनि जसोतसो चाडबाड मनाउनु पर्छ। रीतिरिवाज, परम्परा मानव सम्यताको जीवित इतिहास हो। विदेशी भूमिमा चाडबाडसम्बन्धित गतिविधिले संस्कृतिको संरक्षण र प्रवर्द्धनमा सहयोग पुग्छ। यो देशको अभौतिक अमूर्त सम्पदा हो। देश देशबीच एकआपसमा मित्रताको सेतु हो।

पाँच हजार वर्ष लामो इतिहास बोकेको चीनले आफ्नो परम्परा र रीतिरिवाजलाई जीवन्त बनाउँदै विश्वभरि प्रसार गरिरहेको छ। साथै ५६ जातजातिका संस्कृतिको संरक्षण तथा जगेर्नामा ठूलो धनराशी खर्चिँदै आएको पनि छ। विभिन्न सभ्यताहरूबीच सुमधुर सहअस्तित्वका लागि तथा विश्व शान्ति र मानव समुदायको प्रगतिका लागि सभ्यताबीचको आदानप्रदान आवश्यक पनि छ।

अन्तमा, आफ्नो संस्कृति तथा चाडपर्वको जगेर्ना गर्नुपर्छ, परदेश वा घरदेश जता भए पनि मनाउनुपर्छ। तर वर्तमान अवस्थामा दसैँ तिहारसँगै कोभिड-१९ को त्रास अझै छ। सचेत र सतर्क भएर बिना तडकभडक आफ्नो गच्छे अनुसार दसैँ मनाउनु होला। बडा दसैँको अवसरमा सुस्वास्थ्य तथा दीर्घायुको शुभकामनासहित तपाईँ भित्र रहेको असुरमाथि विजय प्राप्त होस्।

(इकागजमा असोज ३०, २०७८ मा प्रकाशित)