सन् २०१८ को जुनमा बेइजिङमा उत्रिँदा एभिन्यूज टेलिभिजनमा काम गर्ने पत्रकार शिव दाहाललाई युरोप अमेरिकातिर गएजस्तो अनुभव भयो। उनले सफा, स्वच्छ, शान्त सहर मात्रै देखेनन्, अतिथिको उच्च सत्कार गर्ने चिनियाँ भावना देखे, सौहार्द्र सामाजिक जीवन देखे, अनि विकासको चरम चुलीमा उक्लिरहेको चीनलाई देखे। विशाल जनघनत्वका चिनियाँहरूमध्ये केही जमीनमाथि त कोही जमिनमुनि हलचल गरिरहेको देखे। भने, ‘चीनबारे धेरै सुनेको र धेरै पढेको मात्रै थिएँ, तर आफैँले चीन टेक्दा यस्तो अनुभूति भयो विश्वविद्यालयको कक्षा लिएजस्तो, अविस्मरणीय बेइजिङ यात्रा भयो।’
सन् २०१५ को भूकम्प, नेपालमा नयाँ संविधान जारी गरेको बहानामा दक्षिणी छिमेकी भारतले गरेको नाकाबन्दीले नेपालको दैनिक जीवन अस्तव्यस्त भइरहेको थियो। घरघरमा गृहिणीहरू पाक्दापाक्दैको चुलो निभेपछि काँचो कचिलो खानुपर्ने बाध्यतालाई चिनियाँ शैलीको खानपान भन्ने विशेषण लगाउँथे। नेपालमा इन्धन लगायत अन्य धेरै कुराहरू भित्रिने नाकामा नेपालकै केही राजनीतिक शक्तिहरू भारतीय नाकामा पुगेर नेपालतर्फको मुहान बन्द गरिरहेका थिए, त्यसैलाई साथ दिइरहेको थियो भारत। त्यो घटनापछि नेपालीमा एउटा भावना पलाएको थियो, यसरी एउटा मुलुकसँग मात्रै निर्भर नेपालले बाटोहरू नबढाइनहुने रहेछ। पत्रकार दाहाल सम्झिन्छन्, ‘प्रधानमन्त्री केपी ओलीको चीन भ्रमण त्यस्तो बेला भएको थियो, जतिखेर दुई छिमेकीमध्ये भारतसँग सम्बन्ध चिस्सिएको थियो र नेपालमा दुवै छिमेकीसँग समदुरीको सम्बन्ध बनाउनुपर्छ भन्ने मान्यताले बीजारोपण गरेको थियो।’
नेपालमा जब जब विकराल अफ्ठ्यारो निम्तिन्छ, तब उत्तरी छिमेकीलाई सम्झिने गरिन्छ। वर्षौं लामो रस्साकस्सीपछि नेपालमा दुई तिहाईको शक्तिशाली सरकार बनेको थियो भने नेपालको विकासको लहरमा उत्तरी छिमेकीप्रतिको अपेक्षा पनि उँचो थियो। एक छिमेकीदेखि पीडित भएर नेपालले हिमालपारीको यात्रा तय गर्दा चीनले पनि प्राथमिकता सहित उच्चस्तरीय भ्रमणलाई स्वागत गरेको थियो। नेपाली व्यापारिक, पत्रकार सहितको विशाल टोलीमा सहभागी भएका दाहाल सम्झिन्छन्, ‘तर अफ्ठ्यारो पर्दा मात्रै चीनलाई सम्झिने नेपालको परम्परा ठीक रहेन। द्रूत आर्थिक गति लिइरहेको चीनसँग सर्वकालिक फाइदायुक्त सम्बन्ध राख्नुपर्छ।’
केरूङ रेलमार्ग र पारवहन सन्धि सम्झौता चीनसँगका पछिल्ला ठूला उपलब्धिमूलक सहकार्य हुन्। पहिला भारतसँग मात्रै निर्भर भएकाले फराकिलो बाटोका लागि नेपालले चीनतर्फ मोडिनु जरूरी थियो। उत्तरको छिमेकीले पनि बाटो खोलिदिने कुरा चिनियाँ राष्ट्रपति सीको नेपाल भ्रमणमा पनि उठे। पुरानो सम्बन्ध भएको तिब्बत हुँदै रेललाई काठमाडौसँग जोड्ने कुरा निकै अगाडि बढ्नेजस्तो निकै रोमाञ्चकारी विषय छताछुल्ल भए, त्यो भन्दा पनि दीर्घकालीन पारवहनको रूपमा उत्तरसँगको सामीप्यताले नेपालीलाई चीनप्रति घनिष्ठ बनायो। तत्कालीन प्रधानमन्त्री ओलीको चीनको भ्रमण र चिनियाँ राष्ट्रपति सीको ऐतिहासिक नेपाल भ्रमणका ३ वर्ष बित्दैछन्। तर नेपालको पुरानो समस्या चीनसँगका समझदारी कार्यान्वयनमा ढिलासुस्ती, त्यसैमाथि कतिपय प्राविधिक तथा कानुनी कुराहरू व्यवस्थापनले नै विकासे रापतापलाई चिस्याउने चिन्ता छ। तर बेइजिङमा भएको उच्चस्तरीय भ्रमणका क्रममा चिनियाँ तदारूकता देख्दा पत्रकार दाहालको मनमा आशाको दीयो अझै पनि झलमल्ल बलिरहेको छ। ‘रेलको विषयमा चिनियाँ अध्ययन टोलीले संभाव्यता अध्ययन गरेर बुझाइसकेको छ। नेपालले पूरै चिनियाँ अनुदानका लागि गरेको मागमा चीनले विचार गर्दैछ, उनी भन्छन्, ‘केही विषयहरू विचाराधीन छन्। त्यसो हुनुका पछाडि केही जटिलता देखिनु स्वाभाविक नै हो। सरकारी तवरमा प्रक्रिया अघि बढेको भनेपनि जनताको नजरबाट हेर्दा सुस्तजस्तो लाग्नसक्छ।’
सन् १९७८ मा तङ् स्याउफिङले लिएको सुधार तथा खुलापनको नीतिले चीन निकै अघि पुग्न सक्यो। ४० वर्षमा चीनले विकासको गति समातिरहँदा उही छिमेकी मुलुक नेपाल भने राजनीतिक स्थायित्वका लागि भौतारिरहेको थियो। नेपालले बेलैमा सहकार्य गर्न सकेको भए ४ दशकमा चीनको जत्तिको प्रगतिका लागि त्यत्रो समय कुर्नै पर्दैनथियो भन्ने ठान्छन्, दाहाल। भन्छन्, ‘त्यो भन्दा छिटो नेपालले फड्को मार्नसक्ने थियो।’ पार्टीपिच्छेका अलग-अलग विचारधाराले चीनसँग गर्ने व्यवहारसँगै साझेदारीका कुरामा समस्या हुनु, लामो समयसम्म सहकार्य गर्न नसक्ने परिस्थितिहरू पनि विद्यमान रहे। विकासका लागि बलियो र चिनियाँ सहधर्मिताको कम्युनिष्ट सरकार बनेपछि नेपालीहरूमा अथाह उत्साह थियो भने चीनले पनि बीआरआई परियोजनाबाट नेपाललाई विकासको अँगालोमा लपेट्न थालेको थियो। तर बीआरआईका नाममा चिनियाँ लगानीले ऋणमा डुबाउने भ्रामक प्रचारका बीच चीनको खुला सहयोगमै सशंकित हुने मनोविज्ञान नेपालीमा व्याप्त छँदै थियो। लाभ कसरी लिने भन्नेमा राजनीतिक रूपमा पनि अन्योल थियो र बुझाउनुपर्ने विषयमा पनि चीन अलिक चुस्त नभएको लाग्थ्यो दाहाललाई।
प्रधानमन्त्री ओलीको राजकीय भ्रमणका क्रममा रिपोर्टिङ गर्नु र नेपाली संचारमाध्यमलाई जानकारी उपलब्ध गराउनुपर्ने भागदौड कायमै थियो। अलिकति समय निकालेर पत्रकारहरू बेइजिङमा सडक गल्लीमा पुग्थे। संसारभरिका मानिसहरूले चिनियाँ इलेक्ट्रोनिक सामानदेखि लत्ताकपडा प्रयोग गर्दै आइरहेकोमा चिनियाँहरू विदेशी ब्राण्डेड सामग्रीहरू भित्र्याइरहेका थिए। चिनियाँ जीवनमा विश्वव्यापी ब्राण्ड प्रयोग गर्नसक्ने ल्याकत बनिसकेको थियो। विदेशी रेस्टुरेण्ट र सुपरमार्केटहरूमा चिनियाँहरूको भीड देखेपछि दाहालले एउटा निष्कर्ष निकाले, ‘आफ्नो सामानहरू संसारभर पठाएर चिनियाँहरूले संसारका सामानहरू प्रयोग गर्नसक्ने हैसियत बनाइसकेछन्।’
विश्वका आठ आश्चर्यमध्येको एक ग्रेटवाल घुम्न नपाए बेइजिङ उत्रिने कसैको यात्रा पनि पूर्ण हुँदैन भन्ने मान्यता छ। तर समय एकदमै कसिलो भएकाले पत्रकारहरू त्यो आश्चर्य ‘मिस’ हुने चिन्तामा थिए। अन्तिम दिन, एकाबिहानै पत्रकारहरू विश्व-आश्चर्य ग्रेटवालमा पुगे जतिखेर ग्रेटवालमा चरो मुसो केही थिएन, मात्र ५ जना नेपाली।
