चीनका ख्यातिप्राप्त विश्वविद्यालयमा नेपाली युवाहरु अनुसन्धानकर्ताको रुपमा काम गरिरहेका छन्। चीनबाटै पिएचडी र पोष्टडक गरेका उनीहरुको अनुसन्धानबाट लोभिएर चिनियाँ विश्वविद्यालयहरुले उनीहरुलाई काम दिएका हुन्।
यतिबेला दर्जन हाराहारीमा नेपाली युवाहरु विभिन्न चिनियाँ विश्वविद्यालयमा सहप्राध्यापक (रिसर्च एसोसिएट्स) का रुपमा कार्यरत छन्। केही चाहिँ चीनमा काम गर्दागर्दै युरोप र अमेरिकातिर फड्किएका छन्।
नेपालीहरुले चीनमा पिएचडीका क्रममा गरेको मिहिनेत, प्राप्त उपलब्धि, अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञान जर्नलमा प्रकाशित अनुसन्धानात्मक लेखहरु, कामप्रतिको लगाव र गरेका आविष्कारबाट प्रभावित भएर चिनियाँ विश्वविद्यालयले उनीहरुलाई पत्याएका हुन्।
चीनको सिचुवानस्थित विश्वविद्यालयबाट पिएचडीका क्रममा चितवनका जनक खतिवडाले दुई नयाँ प्रजातिका भ्यागुता पत्ता लगाएका थिए। इलाम र झापामा उनले नयाँ प्रजातिका भ्यागुता पत्ता लगाएपछि उनलाई उक्त विश्वविद्यालयले उच्च महत्व दिएको थियो। उनको कामबाट चीनमात्र नभएर क्यानाडा पनि लोभिएको थियो। फलस्वरुप उनी सिचुवानबाट सोझै क्यानाडा हानिए।
त्यसैगरी चीनको कान्सु प्रान्तस्थित विश्वविद्यलयमा वातावरण विज्ञानमा पोष्टडक गरिरहेका दम्पति लेखेन्द्र त्रिपाठी र प्रकृति शर्मा केही समय अगाडि मात्र बेलायत गएका छन्।
चीनका विश्वविद्यालयले पत्याएका त्यस्ता मेधावी नेपाली युवा वैज्ञानिकलार्इ आफ्नै देशले भने चिन्न चाहेको छैन। उनीहरुको इच्छा अझै पनि नेपाल फर्किएर विश्वविद्यालय लगायतका क्षेत्रमा सेवा गर्ने रहेको छ। नेपालका विश्वविद्यालयमा काम गर्नका लागि चाहिने पहिलो गुण सम्बन्धित विषयमा क्षमतावान र योग्य भएर पुग्दैन। सत्तारुढ दलको झोले कार्यकर्ता बन्नुपर्ने वाध्यता छ। यसैले त उनीहरु भन्छन् 'नेपालमा गएर नेताको चाकडी गर्नुभन्दा चीनमा इज्जतसाथ काम गर्नु राम्रो।'
चीनमा उच्च ज्ञान हाँसिल गरेका त्यस्ता वैज्ञानिकहरुलाई काम दिने ठाउँ पनि नेपालमा सीमित छन्। विश्व विद्यालयबाहेक इसिमोड, आइयुसिएन, डब्लुडब्लुएफ, जाइका, युएनडिपी, जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी संस्था र परियोजनाहरुमा यस प्रकारका वैज्ञानिकहरुको ज्ञान प्रयोग हुनसक्छ।
ती संस्थामा पनि भ्याकेन्सी खुलाउनुभन्दा पहिले आफ्नो मान्छे राखिन्छ र सो योग्यता अनुसारको भ्याकेन्सी खोल्ने अभ्यास रहेकोकाले भेदभाव हुने गरेको उनीहरुको गुनासो छ।
सन् २०१२ मा चीनको चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठान (चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस)बाट पिएचडी गरेका भोजपुरका डिबी कट्टेलले जर्मनीबाट पोष्टडक गरे। एक वर्ष जर्मनीमा पोष्टडक गरेपछि सन् २०१३ देखि २०१६ सम्म पाकिस्तानमा विदेशी प्रोफेसरका रुपमा काम गरे। सन् २०१६ देखि उनी चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस (क्यास) मा सहप्राध्यापकमा काम गरिरहेका छन्।
आफूलाई उच्चस्तरीय अनुसन्धान वैज्ञानिकका रुपमा विश्वविद्यालयले नियुक्त गरेको कट्टेल बताउँछन्। भुटानदेखि पाकिस्तानसम्मको हिमालय क्षेत्रमा जलवायु क्षेत्रको अनुसन्धान गरिरहेका कट्टेलका अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञान जर्नलमा दुई दर्जन अनुसन्धान आलेखहरु प्रकाशित छन्। उनको एउटा आलेख विश्वकै प्रख्यात जर्नल 'नेचर क्लाइमेट चेन्ज'मा पनि प्रकाशित छ। उनका अनुसन्धान आलेखहरु २५ सयभन्दा बढी 'साइटेसन' भएका छन्।
कट्टेल हिमालय क्षेत्रको जलवायु अन्तर्क्रिया अन्तर्गत वायुमण्डलीय ताप आयामिक विषयमा अनुसन्धान गर्दछन्। उनी मास्टर्स र पिएचडीका विद्यार्थीलाई सुपरीवेक्षण पनि गर्दछन्। चीनमा रहेका २५ प्रतिष्ठित विदेशी युवा वैज्ञानिकका रुपमा सन् २०२१ को फेब्रुअरी २ तारिख कट्टेलले चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली खछ्याङसँग भेट गरी अन्तर्क्रिया गर्ने अवसर पनि पाएका थिए।
बेइजिङकै चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसबाट सन् २०१५ मा वनस्पतिशास्त्रमा पिएचडी सकेका नवल श्रेष्ठले पेकिङ विश्वविद्यालयबाट चार वर्षे पोष्टडक गरेका छन्। पेकिङ विश्वविद्यालय विश्वमा १६ औँ स्थानमा छ भने एसियाको पहिलो स्थानमा रहेको छ। श्रेष्ठ पेकिङ विश्वविद्यालयमा पोष्टडक गर्ने पहिलो नेपाली हुन् भने चीनमा रिसर्ज अनुदान प्राप्त गर्ने पनि पहिलो नेपाली हुन्। सन् २०१७ मा उनले पेकिङ विश्वविद्यालयबाट ४ लाख चिनियाँ युआनको अनुसन्धान अनुदान प्राप्त गरेका थिए।
श्रेष्ठ सन् २०१९ देखि कान्सु प्रान्तको लान्चौ विश्वविद्यालयमा प्रोफेसर सो सरह पदमा कार्यरत छन्। उनले उक्त विश्वविद्यालयमा जानासाथ १० लाख चिनियाँ युआनको अनुसन्धान अनुदान प्राप्त गरेका थिए।
पिएचडीको अनुसन्धानमा श्रेष्ठले तीन नयाँ प्रजातिका उन्यू पत्ता लगाएका थिए। पोष्टडकमा उनले गुराँसको विषयमा अनुसन्धान गरेका थिए। विश्वमा अफ्रिका र दक्षिण अमेरिकाबाहेक अन्यत्र सबैतिर गुराँस पाइने गरेको श्रेष्ठले बताए।
श्रेष्ठले भने 'विश्वमा एक हजार प्रजातिका गुराँस पाइन्छन्। जसमध्ये ६ सय प्रजातिका गुराँस चीनमा पाइन्छन् भने नेपालमा ३२ प्रजातिका मात्र गुराँस पाइन्छन्। यी ३२ प्रजातिमध्ये २ प्रजातिका गुराँस चाहिँ नेपालमा मात्र पाइन्छन्।'
स्याङ्जाका शालिकराम सिग्देलले सन् २०१७ मा बेइजिङस्थित चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेस 'क्यास'बाट पिएचडी र सन् २०२० मा पोष्टडक गरेका छन्। सिग्देल हाल रिसर्चर एसोसिएटका रुपमा क्यासमा कार्यरत छन्। वनस्पतिशास्त्र अन्तर्गत 'ट्रीलाइन'मा पिएचडी गरेका सिग्देलले बनस्पति इकोलोजीमा पोष्टडक गरेका हुन्। नेपालका विभिन्न क्षेत्रका वनस्पतिको अध्ययन अनुसन्धान गरेका सिग्देलले विशेष गरी जलवायु परिवर्तनबाट वनस्पतिमा केकस्तो प्रभाव परेको छ भन्ने कुरामा विभिन्न नयाँ तथ्य फेला पारेका छन्। नेपालको उच्च हिमाली क्षेत्रका बनस्पतिमा जलवायु परिवर्तनका अवसरमा उनका अनुसन्धानहरु नेपाल केन्द्रित छन्।
सिग्देलले 'ग्लोबल चेन्ज बायोलोजी' लगायतका ख्यातिप्राप्त जर्नलमा दुई दर्जनभन्दा बढी अनुन्धान लेखहरु प्रकाशन गरेका छन्।
चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठानबाटै सन् २०१७ मा पिएचडी गरेका दिपेश रुपाखेतीले लान्चौबाट वातावरणशास्त्रमा सोही वर्ष पोष्टडक सुरु गरेका थिए। सन् २०२० सम्म लान्चौमा पोष्टडक गरेपछि रुपाखेतीले नानचिङको विज्ञान सूचना प्रविधि विश्वविद्यालयमा सहप्राध्यापक सहरको पदमा काम गर्ने अवसर पाएका छन्।
रुपाखेतीको अनुसन्धान क्षेत्र वायु प्रदूषण हो। आफूले वायु प्रदूषणमा गरेको अनुसन्धानका बारेमा व्याख्या गर्दै रुपाखेती भन्छन् 'वायु प्रदूषणमा फरक स्थानमा फरक प्रकृतिको हुने गर्छ। मुख्य गरी वायु प्रदूषणका कारक तत्वहरुमा कोइला, सवारी साधन, मरुभूमिबाट आउने बालुवा कणहरु, आगलागी, इन्धन, कारखानाबाट निस्कासित धुवाँ आदि हुन्।'
वायु प्रदूषणको अनुसन्धान भौतिक पूर्वाधार तथा औद्योगिक विकासको प्रत्युत्पादनसँग पनि सम्बन्धित हुने गरेको उनले बताए। रुपाखेतीका पनि अन्तर्राष्ट्रिय साइन्स जर्नलहरुमा दुई दजर्न हाराहारीमा अनुसन्धानात्मक लेखहरु प्रकाशन गरेका छन्।
काठमाडौँ उपत्यकाभित्रको वायु प्रदूषणमा पनि गहन अध्ययन गरी विभिन्न जनचेतनाका कार्यक्रम फैलाउनुपर्ने रुपाखेतीले बताए।
सन् २०११ मा चीनको वुहानबाट मास्टर्स गरेका झापाका जनक पाठकले नेदरल्याण्ड र बेल्जियमबाट सन् २०१५ मा 'बायोमेडिकल साइन्स' विषयमा पिएचडी गरेका छन्। पोष्टडकका लागि पाठकले पुनः चीनलाई नै रोजे। उनले सन् २०१५ देखि २०१७ सम्म थिआनचिन मेडिकल विश्वविद्यालयमा पोष्टडक गरेपछि सोही संस्थामा एक वर्ष सहप्राध्यापकका रुपमा काम गरे।
एकपछि अर्को अवसर समाउँदै सन् २०१८ मा उनी क्वाङ्चाउ मेडिकल विश्वविद्यालयमा सहप्राध्यापकका रुपमा काम गरिरहेका छन्। उनले सन् २०२१ को डिसेम्बेरमा ४ लाख चिनियाँ युआनको अनुसन्धान अनुदान पनि प्राप्त गरेका छन्।
पाठक विगत ६ वर्षदेखि चीनमा स्टेम सेलमा आधारित हड्डी पुनर्जनन (बोन रिजेनेरेसन)को अनुसन्धान गरिरहेका छन्। अन्तर्राष्ट्रिय साइन्स जर्नलमा पाठकका दर्जनभन्दा बढी अनुसन्धान आलेखहरु प्रकाशन भएका छन्।
सन् २०१९ को डिसेम्बरमा चीनको कान्सु प्रान्तको लान्चौस्थित चिनियाँ विज्ञान प्रतिष्ठान ‘चाइनिज एकेडेमी अफ साइसेन्स’बाट विद्यावारिधि गरेका विज्ञान न्यौपाने हाल चीनको क्वाङतोङप्रान्तको सदरमुकाम क्वाङचौको साउथ चाइना नर्मल युनिभरसिटीको भूगोल विभागमा ‘डिस्टिङगुइस एसोसिएट रिसर्चर’का रुपमा कार्यरत छन्।
उनको अनुसन्धानको विषय वातावरणीय परिवर्तन रहेको छ। तालको लेदो माटोमा कालो कार्बन र पारोले पारेको प्रदूषण विगत र वर्तमान उनको विषय हो। न्यौपाने भन्छन् 'कालो कार्बन र पारो नै वायु प्रदूषणका मुख्य कारक तत्व मानिन्छन्। यस्ता तत्वहरु मुख्य गरी जंगलमा भएको आगलागी, काठ तथा कोइला बाल्दा उत्सर्जन हुने गर्दछन्।'
पिएचडीका क्रममा न्यौपानेले नेपालको हिमालय क्षेत्र र चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतका तालको लेदो माटोको नमूना सङ्कलन गरेर अनुसन्धान गरेका थिए। नेपालमा उनले गोसाइकुण्ड र गोक्यो तालको नमूना सङ्कलन गरेर अनुसन्धान विश्लेषण गरेका थिए।
लान्चौबाट पिएचडी गरेपछि शाङहाईको फुतान विश्वविद्यालयले पोष्टडक गर्नका लागि न्यौपानलेलाई आमन्त्रण गरेको थियो। फुतानमा एक वर्ष पोष्टडक गरेपछि उनलाई क्वाङचौस्थित साउथ चाइना नर्मल विश्वविद्यालयले सहप्राध्यापक सो सरहको पदमा काम गर्ने अवसर दिएको हो। न्यौपानेले पनि ४ लाख चिनियाँ युआनको अनुसन्धान अनुदान प्राप्त गरेका छन्।
इलामका कुलराज राईले बेइजिङस्थित चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसको इन्स्टिच्युट अफ माइक्रोबायोलीबाट सन् २०२० मा पिएचडी गरे। राईको पिएचडीको मुख्य विषय माइक्रोबायोलोजी अन्तर्गत राईले भाइरोलोजी इम्युनोलोजी (विषाणु विज्ञान प्रतिरक्षा प्रणाली) हो।
यतिबेला राई चीनको दक्षिणमा पर्ने फुचियान प्रान्तको फुचियान कृषि तथा वन विश्वविद्यालयमा पोष्टडक गरिरहेका छन्। पिएचडी सकिनासाथ राईलाई उक्त विश्वविद्यालयमा पोष्टडकको अवसर मिलेको हो। उनले अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलहरुमा दर्जनभन्दा बढी अनुसन्धान लेखहरु प्रकाशन भएकाले चिनियाँ विश्वविद्यालले उनलाई पत्याएको हो।
विज्ञान विषयमा मात्र नभएर गैर विज्ञान विषयमा पनि नेपालीले चीनमा गरेको अनुसन्धान लोभलाग्दो छ। यसका एक उदाहरण हुने अछामबाट टिकापुर बसाइ सरेका लोचन बटला।
बटला सन् २०१२ मा फाइनान्स विषयमा एमबीए गर्नका लागि बेइजिङ आएका थिए। बेइजिङको विज्ञान प्रविधि विश्वविद्यालयबाट सन् २०१४ मा फाइनान्स विषयमा एमबीए गरेर एक वर्ष बेइजिङमै इन्टनसीपको रुपमा काम पनि गरे।
मास्टर्सको पढाइ र एक वर्षको कामको अनुभव लिएर बटाला सन् २०१५ मा चीनको पूर्वी क्षेत्रमा रहेको आन्हुई प्रान्तको सदरमुकाम हफेइमा रहेको विज्ञान प्रविधि विश्वविद्यालयमा सार्वजनिक प्रशासन विषयमा पिएचडी गर्न गए।
सन् २०१९ मा पिएचडी सकेपछि उनी हनान विश्वविद्यालयमा पोष्टडक गर्न गए। दुई वर्षे पोष्टडक सकेपछि त्यही विश्वविद्यालयमा उनी अहिले सह अनुसन्धान पदमा काम गर्दैछन्। बटाला भन्छन् 'मेरो पद सहप्राध्यापक सो सरह हो तर यहाँ सहप्राध्यापक भनेर विदेशीलाई नदिने हुनाले रिसर्च एसोसिएट्स भनेर दिएका छन्।'
उनी अहिले बीआरआई र दक्षिण एसियाको आर्थिक विकास तथा गरिबी निवारण लगायतका क्षेत्रमा अनुसन्धान गरिरहेका छन्। सामाजिक विकासमा उनी चीन र नेपालको विकासमा पनि तुलनात्मक अध्ययन गरिरहेका रहेछन्। मास्टर्सका चिनियाँ तथा विदेशी विद्यार्थीलाई कक्षा लिने काम पनि गर्ने उनले सुनाए।
साभारः नेपाल भ्युज अनलाइन।
