इतिहासमा नेपाल-चीन गौरबशाली सम्बन्धः लेखक पत्रकार जगत नेपाल
2022-02-21 19:21:21cri
Share with:

सन् २०१६ को अगष्टमा बेइजिङ उत्रिँदा लेखक तथा पत्रकार जगत नेपाललाई लागेको थिएन, चीन युरोप अमेरिकाजत्तिकै विकासको उचाइमा छ। कोरोना अघिसम्म नेपाल चीन सम्बन्ध निकै गहिरो थियो र व्यापारिक साझेदारीका कुराहरू पनि तीव्र गतिमा बढ्दै गएका थिए। त्यसै सिलसिलामा नेपालको संसद र चिनियाँ सरकारबीच उच्चस्तरमा आदानप्रदान भएको थियो। जनस्तरमा सम्बन्धलाई विस्तार गर्ने र आपसी संसदीय गतिविधिहरू आदान प्रदान गर्ने हेतुले एक साता लामो चीन यात्राको अवसर मिलेको थियो उनलाई।

 

बेइजिङ र शाङ्हाइ भ्रमण गर्ने क्रममा उनले धेरैले भन्ने गरेको बन्द समाजको अवधारणा पुरै गलत रहेको बुझे भने चीनको विकास युरोप अष्ट्रेलिया भन्दा कुनै पनि हालतमा कम नभएको पाए। उनी चकित हुँदै भन्छ्न्, ‘विकासको दृष्टिले हेर्दा चीनले जस्तो फड्को मारेको छ, त्यो विश्वका लागि आश्चर्यजनक रहेछ।’

 

नजीकको छिमेकी भएपनि चीनसँग नेपालको भाषिक कठिनाइ छ। तत्कालीन भ्रमणमा चिनियाँहरूले नेपाली पाहुनाप्रति देखाएको सम्मानभावलाई नै हाउभाउबाट बुझेका पत्रकार नेपालको नजरमा त्यो आतिथ्यता निकै आत्मीय थियो।

 

बेइजिङदेखि शाङ्हाइ सम्मको सबैभन्दा तीव्र गतिको रेलसेवा विश्वमा चर्चित छ। यो अहिलेसम्मकै सबैभन्दा तीव्र गतिको बुलेट सेवा भएको यसको सुरुवाती चरणमा जानकारी गराइएको थियो। सोही रेल चढेपछि लेखक नेपालका आँखामा झल्कियो, जताकतै उस्तै खालको विकासको चरण, चीनको विकासको उस्तै तरीका। विमानमा यात्रा गरेजस्तो सिट पनि उस्तै, स्थिर। बाटोको पूर्वाधार हेर्दा निकै अचम्म लाग्ने। उनको बुझाइमा भौतिक विकास मात्रै होइन चीनले विश्वस्तरका विश्वविद्यालय जन्माएको रहेछ, शक्तिशाली ट्रेड सप्लायर्स प्रणाली बनाएको रहेछ। यस्ता कुराहरू सामान्य नेपालीका लागि आश्चर्यको विषय हो।

 

कुनै पनि विकासोन्मुख मुलुकका विदेशीका लागि साना साना चिनियाँ पूर्वाधारले प्रभाव पार्छ। केही मिडिया हाउसमा पुगेका पत्रकार नेपालको आँखामा चीनले मिडियाको पूर्वाधार, मानवीय श्रोत साधनको अकल्पनीय विकास गरेको जस्तो लाग्छ। उनी भन्छन्, ‘अनलाइनको स्टुडियो पूर्वाधार देखेरै चिनियाँहरूले जुन तहको विकास गरेका छन्, त्यो अचम्मलाग्दो हुने रहेछ।’

 

बेइजिङको रिङरोड निकै प्रभावित पार्ने खालको छ। अमेरिकी र अन्य शैक्षिक संस्थामा चिनियाँ प्राज्ञिक र रिसर्चको कुरामा चिनियाँ लगानी धेरै अगाडि छ। यही रफ्तारमा अगाडि गइरह्यो भने चीन कहाँ पुग्छ होला जो कोहीले अनुमान गर्न गाह्रो छ। चीनको सबै खालको व्यवस्थापन देख्नेबित्तिकै नेपालको अधोगतितर्फ जो कोहीको ध्यानाकर्षण हुन्छ। नेपालीहरू आश्वासनमा बाँच्न अभिशप्त छन्। हरेक चुनावमा देश बदल्ने घोषणापत्र आउँछ तर नेता बदलिए, नेपालीको भाग्य बदलिएन। उनी भन्छन्, ‘निर्वाचनमा गलत सपना बाँड्नेलाई दण्डित गर्ने अवस्था नबनेसम्म नेपालको यो हबिगत बन्दैन। ७० वर्षमा २ हजार मेघावाट  बिजुली निस्किएको छ। तर चुनावका बेलामा १५ हजार मेघावाट बिजुली निकाल्ने झुट्टा आश्वासन दिन्छन्। नेपालको विकासको त नारा मात्रै भयो।’

 


रातारात प्रगति गरेर विश्वमाझ चम्किँदै गरेको उत्तरी छिमेकी नेपालको नजीकै छ। चीनले नै नेपालको संसद भवन बनाएको हो। कलंकीमा पास वे बनायो र जलविद्युतमा चिनियाँ सहयोग छ। चिनियाँ सामानहरू नेपालमा नआउने हो भने गरिबीको दुश्चक्रमा पिल्सिएको नेपालीले एउटा ज्याकेट लगाउनसक्ने अवस्था छैन। संसारमा जहाँ जे सामान किनेपनि चीनमा भनेको भेट्न सकिन्छ। यो सबै अनुभूति गरेपछि नेपाल भन्छन्, ‘चीनबाट शिक्षा लिएर सानोतिनो विकास मात्रै गर्न खोज्ने हो भने नेपालको कायापलट हुन समय लाग्दैन।’

 


नेपालले चीनको बीआरआई परियोजनामा हस्ताक्षर गरेको छ तर विकासको गति निकै धीमा छ। कुन देशको सहयोग लिने/नलिने भन्नेबारे नेपालको राजनीतिक नेतृत्व एकमत हुनुपर्छ। तर नेपालमा गम्भीर बहस नै भइरहेको हुँदैन। चीनले चाह्यो भने नेपालको सहयोगका लागि जे पनि गर्नसक्थ्यो। उनी फेरि थप्छन्, ‘लिनेले नलिने हो भने दिनेको मात्रै के लाग्छ? वातावरण बनाउनसक्ने क्षमता नभएको नीति निर्मातामा राष्ट्रिय सोच हुनुपर्यो। दुर्भाग्यको कुरा हाम्रोमा यो बेथिति चलिरहेको छ।’

 

हो कतिपय अवस्थामा चीनले बनाएका पूर्वाधार कमजोर पनि देखिएका छन्। नेपालमा त्यस्तो अवस्था देखिएका ठाउँमा कन्ट्रयाक्टरहरूको बदमासी कारक हुनसक्छ। यस्ता समस्या नेपाल र चीन बसेर समाधान गर्नुपर्छ। चीनको इमेज कमजोर बनाउन यसता बदमासीले मलजल गर्नसक्छन्।

 

बिपी कोइरालाको चीन भ्रमण

पत्रकार लेखक जगत नेपालले पहिलो संसद नामक पुस्तकका नेपाल-चीन सम्बन्धको किस्साहरू उठाएका छन्। प्रथम जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बिपी कोइरालाले चीनको भ्रमणमा उच्चस्तरीय नेताहरू भेटेर प्रत्यक्ष वार्तालाप गरेका थिए। नेपालले सगरमाथाको नक्सा पेस गरेको थियो। चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका अध्यक्ष माओले सगरमाथालाई मितेरी चुचुरो बनाउन प्रस्ताव गरे। बीपीले अडानपछि सगरमाथा  नेपालको हुन्छ।

 


त्यसपछि प्रधानमन्त्री चाउ अनलाइ नेपाल आएपछि नेपालले प्रस्तुतगरेको नक्सा चीन सरकराले स्वीकारेको घोषणा गर्नुहुन्छ। चीन र नेपाल सीमा निर्धारण सम्बन्धी सम्झैता चीनमा हुन्छ, त्यसैका आधारमा  सिमा विवाद सदाका लागि समाधान हुन्छ। चीनको सीमामा मुस्ताङ क्षेत्रमा भएको भिडन्तबारे नेपालको प्रधानमन्त्रीले कूटनीतिक तवरबाट कुरा राख्नुहुन्छ। त्यसबेला चिनियाँ प्रधानमन्त्रीले गल्ती स्वीकारेर ५० हजार क्षतिपूर्ति दिएको कुरा पुस्तकमा उल्लेख छ।