--------अजय अलौकिक

विश्व निरन्तर कोरोनाभाइरस (कोभिड-१९) महामारी र यसले निम्त्याएको प्रभावसँग सामना गरिरहको छ। यसले मानव समाजको सामान्य चक्रलाई तहसनहस बनाएको छ। यसै अफ्ठ्यारो परिस्थिति तथा अनिश्चिततामा सबै कुरा डामाडोल छ। विश्व अर्थतन्त्र पूर्ण धरायशी छ। महामारीको वर्ष २०२० मा आर्थिक शक्ति राष्ट्रमा चीनले मात्रै आफ्नो अर्थतन्त्रलाई धनात्मक बनाउन सफल भएको थियो। सन् २०२१ मा समेत विश्व अर्थतन्त्रलाई चीनले उठाएर राखेको थियो।

यसरी, चीन केही दशकदेखि नै विश्व अर्थतन्त्रको स्टेबलाइजरको रूपमा रहेको छ। यसै कारण, चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई विश्व अर्थतन्त्रको इञ्जिन समेत भन्ने गरिएको छ। सन् २००८ देखि चिनियाँ अर्थतन्त्रले विश्व अर्थतन्त्रलाई टेवा दिइरहेको छ, ‘सेभियर’ कै रूपमा रहँदैआएको पनि घामजस्तै छर्लङ छ। तापनि विगत दुई वर्षदेखि महामारीका कारण विश्व अर्थतन्त्रमा मात्रै नभइ चिनियाँ अर्थतन्त्रमा पनि खतराको सङ्केत देखा नपरेको भने होइन। यसै बीच, चीन सरकारले सन् २०२० मा आफ्नो वार्षिक आर्थिक लक्ष्य नै प्रस्तुत गरेको थिएन। तापनि, उक्त वर्ष विश्वका आर्थिक शक्ति राष्ट्रहरू मध्ये चीनको अर्थतन्त्र मात्र धनात्मक रहन सफल भएको थियो।

यसै गरी, गत वर्ष सन् २०२१ मा चीनको आर्थिक वृद्धि दर ८.१ प्रतिशत रहेको थियो। यस अङ्कले पनि विश्व अर्थतन्त्रको पुनरूत्थानमा सकारात्मक ऊर्जा थपेको प्रष्टिन्छ। सन् २०२१ मा विश्व आर्थिक वृद्धिकालागि चिनियाँ अर्थतन्त्रको योगदान दर २५ प्रतिशत रहेको छ। महामारीको प्रभावमा छाएको मन्दीमा चीन आयात र निर्यात दुवै पक्षमा सबल देखिन्छ। चिनियाँ उत्पादनले विश्व बजारलाई समेटिरहेको अवस्थामा चिनियाँ जनता र चिनियाँ बजारको माँग विश्व बजारतर्फ पनि विस्तार हुँदैछ। चीनको ठूलो बजारमा विदेशी तथा अन्तर्देशीय कम्पनीहरू आकर्षित भइरहेका छन्।

चीन निरन्तर ५ वर्षदेखि विश्वमा वस्तु आयात निर्यात कारोबारमा पहिलो स्थानमा रहँदैआएको छ। यसरी, यी कुराहरूलाई नियाल्दा सन् २०२२ मा पनि चिनियाँ अर्थतन्त्रको प्रवृत्तिमा कुनै परिवर्तन हुने देखिँदैन। चिनियाँ अर्थतन्त्रले विश्व अर्थतन्त्रको पुनरूत्थानलाई अझै सहयोग पुग्ने नै देखिन्छ। चालु वर्षको पहिलो त्रैमासिक तथ्याङ्कलाई नियाल्ने हो भने यसले अझै सकारात्मक बनाउँछ।

चीनले अप्रिल १८ मा सार्वजनिक गरेको सन् २०२२ को पहिलो त्रैमासिक अवधिको आर्थिक तथ्याङ्क अनुसार पहिलो त्रैमासिक अवधिमा राष्ट्रिय गार्हस्थ उत्पादन मात्रा २ सय ७० खर्ब १७ अर्ब ८० करोड चिनियाँ युआन पुगेको छ जुन गत वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ४.८ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय वातावरण जटिल बनिरहेको अवस्था तथा विश्वसँगै चीनभित्र महामारीको परिस्थितिमा यो उल्लेखनीय उपलब्धि हो। तर, आर्थिक सहर साङहाईको लकडाउन र दुई महिना बढीको गडबड तथा बेइजिङलगायतका अरू ठूला सहरमा पनि महामारीका कारणले ल्याएको अस्तव्यस्तताले अब चीनको अर्थतन्त्रले कस्तो मोड लिने छ भन्ने चासो उठ्नु स्वाभाविक भएको छ। साथै, रूस र युक्रेनबीच जारी युद्धबाट विश्व अर्थतन्त्रमाथि जोडको धक्का अवश्यभावी छ।

भूराजनीतिक घटनाक्रम र कोभिड-१९ महामारीको प्रभावमा विश्वका मुलुकहरूको आर्थिक स्थितिमा उथलपुथल हुने सम्भावना छ। वर्तमान विश्व अर्थतन्त्रसमक्ष चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङको अडान सान्दर्भिक छ। मे १८ मा राष्ट्रपति सीले चीनको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार प्रवर्द्धन समिति स्थापना भएको ७०औँ वार्षिकोत्सवका अवसरमा आयोजित समारोह एवम् विश्व व्यापार लगानी प्रवर्द्धन शिखर सम्मेलनलाई सम्बोधन गर्दै द्वन्द्वमा होइन वार्तामा, असमझदारीमा होइन मेलमिलापमा, अलग भएर होइन उदारतामा अडिग रहेर न्याय तथा निष्पक्षका आधारमा विश्व शासन प्रणाली सुधार गर्नुपर्ने बताएका थिए। उनले भने, ‘हामी सबै मिलेर शान्ति, विकास, सहयोग र साझा हितको पालना गरी हाल विश्व अर्थतन्त्र र अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार तथा लगानी सामु देखापरेको समस्याको समाधान गरौँ र अझै सुन्दर भविष्यतर्फ लम्कौँ।’ साथै सीले चीनको उच्च स्तरीय खुलापनलाई विस्तार गर्ने अठोटमा कुनै परिवर्तन नआउने तथा चीनको खुला ढोका अझै ठूलो हुने पनि औँल्याएका थिए।

वर्तमान विश्व परिस्थिति सँगसँगै अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले आफ्नो पछिल्लो (अप्रिल) विश्व आर्थिक आउटलुक प्रतिवेदनमा सन् २०२२ विश्व आर्थिक वृद्धि दरको अपेक्षालाई ३.६ प्रतिशत कायम गरेको छ। जुन जनवरीमा गरिएको अनुमानभन्दा ०.८ प्रतिशतले घटाइएको छ। यस्तै पृष्ठभूमिमा, चीनले सन् २०२२ को आफ्नो अपेक्षा आर्थिक वृद्धि दरलाई ५.५ प्रतिशत तोकेको छ। गत मार्चमा, चीनको दुई अधिवेशनमा प्रस्तुत सरकारी कार्य प्रतिवेदनमा वृद्धिलाई स्थिर पार्नु नै मुख्य प्राथमिकता रहेको औँल्याइएको थियो। विश्वमा महामारीको निरन्तर प्रभाव तथा बाह्य वातावरणको जटिलता र अनिश्चितताको वातावरणमा चीनको आर्थिक विकाससामु कम माग तथा आपूर्तिमा धक्का र कमजोर अपेक्षा भन्ने ३ वटा दबाव देखा परेको जनाइएको थियो। चीन सरकारले अपेक्षित आर्थिक वृद्धि र लक्ष्यहरू तोक्दा रोजगारी स्थिरता, जनताको जीवनयापनको प्रत्याभूति र जोखिम न्यूनीकरणलगायत ‘स्थिर वृद्धि’ का प्रमुख क्षेत्रहरूमा विचार गरेको छ।

यसै गरी, गत अप्रिल महिनामा चीनका प्रमुख आर्थिक सूचकहरू घटेको सम्बन्धमा तथा अर्थतन्त्रको स्थिरता र पुन:उकास्ने सम्बन्धमा जानकारी दिन चीनको राष्ट्रिय तथ्याङ्क व्यूरोले मै १६ तारिख एक पत्रकार सम्मेलनको आयोजना गरेको थियो जहाँ व्यूरोका प्रवक्ता फू लिङह्वीले महामारीको प्रभावले गत अप्रिल महिनामा आर्थिक सञ्चालनमा केही प्रतिकूल प्रभाव परेको बताए। वार्षिक २ करोड युआनभन्दा बढी आय आर्जन गर्ने औद्योगिक उद्यमहरुको वृद्धि दर गत वर्षको सोही अवधिको तुलनामा २.९ प्रतिशतले घटेको छ। साथै सेवा उद्योग उत्पादन सूचकाङ्क ६.१ प्रतिशतले घटेको छ भने सामाजिक उपभोग्य वस्तुको कुल खुद्रा विक्री पनि ११.१ प्रतिशतले घटेको छ। तर प्रवक्ता फूले यी कुराहरू महामारीको प्रभावबाट ल्याइएका अल्पकालीन परिवर्तन भएको र सबै चरणबद्ध तरिकाबाट हट्ने बताए।

उनका अनुसार, चीनको आर्थिक स्थिरता दीर्घकालीन रूपमा धनात्मक दिशातिर जाने प्रवृत्तिमा कुनै परिवर्तन भएको छैन। साथै उच्च गुणस्तरीय विकासको समर्थन गर्ने कारक तत्वहरूमा पनि कुनै परिवर्तन आएको छैन। महामारी रोकथाम र नियन्त्रण एवम् आर्थिक तथा सामाजिक विकास सम्बद्ध विभिन्न नीति तथा कदमहरूको समर्थनमा चीनको अर्थतन्त्रले महामारीको प्रभावलाई पार गर्दै क्रमशः स्थिर र स्वस्थ विकास हुँदै जाने पनि प्रवक्ता फूले औँल्याएका थिए।

यसरी, चीनले पछिल्लो समय देखिएको कोभिड प्रभावलाई हटाउन उच्च ध्यान दिएको छ। अप्रिलदेखि साङहाईमा, त्यसपछि बेइजिङमा महामारीले पारेको प्रभावलाई मध्य नजरमा राखेर चीन सरकारले मे १६ मा नै दुईवटा पत्रकार सम्मेलन गरेको थियो। अर्को सम्मेलन साङहाईको महामारी नियन्त्रण सम्बन्धी रहेको थियो। जुन महिनादेखि साङहाईमा सामान्य उत्पादन र जनजीवन पुनःसुचारु भइसकेको छ। मेको मध्यमा नै साङहाई सरकारले साङहाईका ९ हजारभन्दा बढी ठूलो औद्योगिक संस्थामध्येका ४ हजार ४ सयवटा पुनसुचारू भएको सार्वजनिक गरेको थियो। चीनको सुन्य कोभिड नीति कदमले महामारीको नियन्त्रण गरी आर्थिक विकासलाई सक्रिय बनाएको देखिन्छ। जनताको जीवन सुरक्षा र स्वास्थ्यलाई प्राथमिकता राख्नु नै चीनको महामारी नियन्त्रण नीतिको मूल मर्म हो। छोटो अवधिमा क्षेत्रीय उत्पादन र जनजीवनमाथि प्रभाव परे तापनि छिटै आर्थिक गतिविधि चलायमान भएको छ।

यस बाहेक, चीनको अर्थतन्त्रमाथि वैदेशिक पुँजीको पनि विश्वास देखिएको छ। चीनको वाणिज्य मन्त्रालयद्वारा मे १२ तारिख सार्वजनिक तथ्याङ्क अनुसार, यस वर्षको अघिल्ला चार महिनामा चीनमा वैदेशिक लगानी रकम ४ खर्ब ७८ अर्ब ६१ करोड चिनियाँ युआन पुगेको छ, जुन गत वर्षको सोही अवधिको तुलनामा २०.५ प्रतिशत बढेको छ। यसले चीन भित्रिने विदेशी लगानी तीव्र रुपमा वृद्धि भएको स्पष्ट पारेको छ। भविष्यमा पनि चीनले निरन्तर रूपमा आर्थिक क्षमता बढाउने, खुलापनलाई अझ विस्तार गर्ने, व्यापक अन्तर्राष्ट्रियकरणसहितको व्यापारिक वातावरण बनाउँदै विश्वलाई विकासको बाटोमा डोर्याउने छ।

वर्तमान परिप्रेक्ष्यमा भने चीनको अर्थतन्त्रले कुन मोड लिन्छ भन्ने नै विश्वको चासो बनेको छ। हाल बेइजिङ, साङहाईसहितका स्थानीय सरकार तथा केन्द्र सरकारले आर्थिक सुधार गर्ने खालका अनेकन् उपायहरू लागु गरिसकेका छन्, जहाँ सर्वसाधारणलाई डिजिटल उपभोग कुपनको वितरण, कर छुट, व्यवसायीहरूलाई विशेष छुट तथा प्रोत्साहन भत्ताजस्ता अनेकन् कदम चालिएको छ। एक रिपोर्ट अनुसार, बेइजिङ सरकारले अप्रिलमा जारी गरेको ३० करोड चिनियाँ युआन बराबरको उपभोग कुपनले वार्षिक विक्री मात्रा ३ लाख युआनभन्दा कम हुने लघु तथा साना व्यवसायमा प्रवाह हुने छ। यसरी उपभोग कुपनले आर्थिक वृद्धि गर्नुका साथै महामारीबाट प्रभावित व्यवसाय र मध्य तथा साना व्यापारीलाई सहयोग गर्ने छ।

यसै गरी, चिनियाँ प्रधामन्त्री ली खछ्याङले देशको अर्थतन्त्रलाई स्थिर र सामान्य अवस्थामा ल्याउन थप नीतिगत कदमहरू चाल्ने घोषणा गरेका छन्। प्रधानमन्त्री लीले राज्य परिषद्को बैठकमा अर्थतन्त्रलाई उचित दायराभित्रै राख्न पहल गर्न जोड दिएका छन्। मे २३ मा जारी विज्ञप्ति अनुसार, ६ वटा क्षेत्रहरूमा ३३ वटा उपायहरू लागू गर्ने निर्णय गरेको छ। साथै मे ३१ मा देशको अर्थव्यवस्थालाई स्थिर पार्नकालागि नीतिहरूको विवरण पेश गर्दै एउटा सर्कुलर नै जारी गरेको छ। यसको मूलभूत उद्देश्य भनेको उच्च गुणस्तरीय विकासलाई प्रवर्द्धन गर्ने, महामारी नियन्त्रण र आर्थिक विकासलाई प्रभावकारी रूपमा समन्वय गर्ने, जनताको जीवन र स्वास्थ्यको रक्षा गर्ने र महामारीको नकारात्मक प्रभावलाई न्यूनीकरण रहेको छ।

यद्यपि, केही अर्थविद्हरूले चीनको मुख्य दुई सहरहरूमा भएको बन्दाबन्दीले चीनको आर्थिक वृद्धि दर लक्ष्यलाई असर नपार्ने ठोकुवा गर्छन्। छोटो अवधिको बाधाले जटिलता खडा गरे तापनि दीर्घकालीन असर नपर्ने तथा द्रुत पुनरूत्थानबाट वार्षिक आर्थिक वृद्धि दर हासिल गर्न सक्षम रहेको उनीहरूको ठम्याइ छ। आशा छ, विश्वको दोस्रो ठूलो आर्थिक राष्ट्र चीनले वर्षभरिका लक्ष्य र कार्यहरूलाई पूरा गर्दै विश्व अर्थतन्त्रको पुनरुत्थानमा सकारात्मक ऊर्जा थप्ने छ। विश्व अर्थतन्त्रको स्टेबलाइजरको जिम्मेवारीलाई कायम राख्दै जाने छ।

(हिमालप्रेसमा २०७९ जेठ २३ मा प्रकाशित)