——अजय अलौकिक

विश्वमा कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) महामारीको अन्त्य देखिएको छैन। मानव समाजमा यो भाइरस नयाँ परिवर्तित रूपसँगसँगै अझै शक्तिशाली भएर आउने हो कि भन्ने डर कायमै छ।

यसबाहेक महामारीले आममानिसको जीवन ‘रिभर्स गेयर’मा छ र विश्व आर्थिक मन्दीको खतराको रेखामा छ। यसरी एकातिर हामी प्रकृतिबीचको एक सूक्ष्म जीवाणुको प्रताडना सहिरहेका छौँ र अर्कोतिर चाहेर नचाहेर विश्वशान्ति तथा परिस्थितिलाई पनि गिजोलिरहेका छौँ।

ठूला र शक्तिशाली राष्ट्रको सानामाथिको हैकमवाद तथा प्रभुत्ववाद जारी छ। साथै दुई ध्रुवमा बाँडिएको अन्तर्राष्ट्रिय समाजमा सूक्ष्म रूपमा शीतयुद्ध पनि ओसिलै थियोर छ र त्यसमाथि एकाएक संरक्षणवाद तथा एकपक्षीयताको आवाजले खलबलिन पुगेको अन्तर्राष्ट्रिय जगत् अझ उग्र बन्दै गइरहेको देखिन्छ।

यसले बहुपक्षीयतामाथि ठूलो धक्का दिएको छ। विश्वको यो बदलिँदो परिस्थिति सँगसँगै भूराजनीतिमा देखिएको उथलपुथलले विश्वसामु चुनौतीका साथै सुरक्षाको चासो पनि उत्तिकै बढाएको छ।

यसैबीच चीनका राष्ट्रपति सी चिनफिङले हाल विश्वको बदलिँदो परिस्थिति र निरन्तर फैलिरहेको महामारी सँगसँगै विविध चुनौती देखापरेको भन्दै विश्वको आर्थिक पुनःउत्थान मन्द गतिमा भइरहेको र विकास प्रक्रियामा ठूला अवरोध देखापरेको औँल्याएका छन्। उनको आग्रह छ, ‘हामीले एकता कायम राख्नुपर्छ र विश्वशान्तिको रक्षा गर्नुपर्छ। हाम्रो संसारलाई आज शीतयुद्धको मानसिकता र शक्ति राजनीतिको कालो बादलले ढाकेको छ र सुरक्षा खतराहरूले घेरिएको छ।’

केही देशले सैन्य गठबन्धन विस्तारको प्रयास गर्दै अन्य देशहरूलाई पक्ष छान्न बाध्य पारेर टकराव सिर्जना गरिरहेको टिप्पणी उनको छ। अरूको अधिकार र चासोको मूल्यमा एकपक्षीय प्रभुत्व कायम राख्ने प्रयास गरिरहेको आरोप लगाउँदै उनले भनेका छन्, ‘त्यस्ता खतरनाक प्रवृत्तिलाई निरन्तरता दिइयो भने विश्व अझै अशान्ति र असुरक्षाको साक्षी हुनेछ।’

राष्ट्रपति सी चिनफिङले बेइजिङबाट ब्रिक्स राष्ट्रको १४औँ शिखर सम्मेलनको अनलाइनमार्फत अध्यक्षता गर्दै आफ्नो सम्बोधनमा ब्रिक्स राष्ट्रहरूलाई एकजुट भएर परिस्थितिको संयुक्त रूपमा सामना गर्न आग्रह पनि गरेका छन्।

उनले भने, ‘यो महत्त्वपूर्ण छ कि ब्रिक्स राष्ट्रहरूले मुख्य हितहरू, साँचो बहुपक्षीयताको अभ्यास, न्याय, निष्पक्षता र एकताको रक्षा गर्ने र प्रभुत्ववाद, धम्की र पृथक्कीकरणलाई अस्वीकार गर्ने मुद्दाहरूमा एकअर्कालाई समर्थन गर्नु आवश्यक छ।’

सन् २०१७ मा चीनको स्यामन सहरमा ब्रिक्स राष्ट्रको ९औँ शिखर सम्मेलन आयोजना गरेपछि  पाँच वर्षपछि फेरि पनि चीनले उक्त सम्मेलन आयोजना गरेको हो। यो उदीयमान बजारमूलक देश र विकासशील देशको प्रतिनिधित्व गर्ने ब्रिक्स (ब्रजिल, रूस, भारत, चीन र दक्षिण अफ्रिका)  को स्थापनापछि पछिल्लो १६ वर्षमा आर्थिक, व्यापारिक, राजनीतिक तथा सांस्कृतिक आदानप्रदानमा यी मुलुकबीच सहयोगमा वृद्धि हुँदै गइरहेको छ।

चिनियाँ राष्ट्रपति सीले विगत एक वर्षको पुनरवलोकन गर्दा कोरोना महामारी जताततै फैलिरहेको र विश्व अर्थतन्त्रको पुनःउत्थान मन्द गतिले भएको तथा शान्तिसुरक्षाका समस्या स्पष्ट देखिएको बताए।

गम्भीर र जटिल स्थितिको सामना खुला, समावेशी, सहयोगात्मक र साझा जितको ब्रिक्स भावना कायम राखेर हातमा हात मिलाएर समाधान गरेको भन्दै ब्रिक्स राष्ट्रहरूबीचको सहयोगमा सक्रिय प्रगति र उपलब्धि हासिल भएको पनि औँल्याएका थिए। ब्रिक्स राष्ट्रहरूले जिम्मेवारी वहन गरी विश्वलाई सक्रिय, स्थिर र रचनात्मक शक्ति दिन पनि उनले जोड दिए।

वर्तमान अध्यक्ष राष्ट्रको हैसियतमा चीनले ब्रिक्स सहयोगलाई अगाडि बढाउन चार सूत्रीय प्रस्ताव प्रस्तुत गरी ब्रिक्स राष्ट्रहरुबीचको भावी सहयोगका लागि स्पष्ट दिशा देखाएको छ।

उनले भने, ‘उदीयमान बजार र विकासोन्मुख देशहरूको प्रतिनिधिका रूपमा हामीले इतिहासको निर्णायक घडीमा सही निर्णय लिनुपर्छ र जिम्मेवार कदम चाल्नैपर्छ। हामीले जे गर्छौँ त्यसले विश्वमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्छ। हामी एकताबद्ध रहौँ, बलियो बनौँ र मानवजातिको साझा भविष्य भएको समुदाय निर्माण गर्न र मानवताका लागि संयुक्त रूपमा उज्ज्वल भविष्य सिर्जना गर्न अगाडि बढौँ।’

आफ्नो सम्बोधनमा राष्ट्रपति सीले ब्रिक्स मुलुकहरूलाई एकजुट भएर भविष्यको संयुक्त रूपमा सामना गर्न आग्रह गरे। विभिन्न पक्षसँगै मिलेर उच्च गुणस्तरीय साझेदारी सम्बन्ध स्थापना गर्ने र विश्व विकासको नयाँ युगको सिर्जना गर्ने भन्ने मुख्य नाराबमोजिम गहन रूपमा वैचारिक आदानप्रदान गरी ब्रिक्स सहकार्यको उच्च गुणस्तरीय विकासका लागि योगदान गर्दैजान इच्छुक रहेको पनि राष्ट्रपति सीले औँल्याए।

जुन अन्तमा स्पेनको मेड्रिडमा आयोजित रुस-युक्रेन युद्ध केन्द्रित नेटो गठबन्धनले पहिलो पटक चीनलाई रणनीतिक प्राथमिकतामा राख्ने निर्णय गरेको छ। चीनको सैन्य क्षमताको विस्तार, आणविक हतियारको विकास र रुससँगको नजिकको सम्बन्धका कारण चीनमाथि नजर राखिरहनुपर्ने नेटोको ठहर रहेको समाचार एपीले लेखेको छ।

यसैबीच ब्रिक्स राष्ट्रको १४औँ शिखर सम्मेलनको अघिल्लो दिन जुन २२ तारिख ब्रिक्स राष्ट्रको उद्योग वाणिज्य मञ्चको आयोजना गरिएको थियो। उक्त मञ्चमा राष्ट्रपति सीले भिडियोमार्फत सम्बोधन गर्दै युग कता जाँदै छ भन्दै प्रश्न राखेका थिए।

विश्व कता जाँदै छ? शान्ति वा युद्ध? उन्नति वा अधोगति? खुलापन वा बन्द? सहकार्य वा प्रतिद्वन्द्व? यी हामीले सामना गर्ने समयका विकल्प हुन्।

राष्ट्रपति सीको सम्बोधनमा प्रस्तुत यो ‘युगको प्रश्न’ हाल विश्वका जनतासामु आइपरेको कठिनाइ र चिन्ता हो। उनले भनेका छन्, ‘एकताबद्ध भएर सहकार्य गर्दै सँगै मिलेर विश्वशान्ति र स्थिरताको संरक्षण गर्नुपर्छ। एकले अर्काको ख्याल विचार र सहयोग गर्दै सँगै मिलेर विश्वको दिगो विकासलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ।’

साथै उनले एउटै डुंगामा बसेर सहकार्य र साझा जितको लक्ष्यलाई साकार तुल्याउनुपर्ने बताएका छन्। उनले भनेका छन्, ‘हामीले सहिष्णु धारणा लिँदै सँगसँगै खुलापन र मेलमिलापको विस्तार गर्नुपर्छ। हामीले साहस बोकेर चुनौती सामना गर्दै मानवजातिको संयुक्त भाग्य समुदायको निर्माण गर्ने लक्ष्यतर्फ अग्रसर हुनुपर्छ।’

राष्ट्रपति सीले युगको प्रवाह समातेर उज्यालो भविष्य सिर्जना गरौँ शीर्षकमा सम्बोधन गर्दै शान्तिको संरक्षण गर्ने र विकासलाई अघि बढाउने सकारात्मक सन्देश प्रस्तुत गरेका छन्।

सीले हाल विश्वको बदलिँदो परिस्थिति सँगसँगै सुरक्षा चुनौती देखापरेको भन्दै अन्तर्राष्ट्रिय स्थिति परिवर्तन भए तापनि खुलापन र विकासको ऐतिहासिक प्रवृति परिवर्तन नहुने र हातमा हात मिलाएर संयुक्त रूपमा चुनौतीको समाधान गर्ने इच्छा पनि परिवर्तन नहुने बताए।

संयुक्त राष्ट्रसंघ बडापत्रको अठोट तथा शान्तिको संरक्षण गर्ने पवित्र कार्यभारलाई याद गर्न पनि जोड दिए। यसबाहेक नेपालले चिनियाँ राष्ट्रपति सीको पहिलो बुँदालाई विशेष ध्यान दिनुपर्ने देखिन्छ। पहिलो बुँदामा राष्ट्रपति सी भन्छन्, ‘हामीले एकता र समन्वयलाई अँगाल्नुपर्छ। विश्वशान्ति र स्थिरता कायम गर्नुपर्छ।  इतिहासलाई बिर्सिएन भने यसले भविष्यका लागि मार्गदर्शकका रूपमा काम गर्न सक्छ। गत शताब्दीमा मानवजाति दुई विश्वयुद्ध र शीतयुद्धको कालो छायाबाट गुज्रिएको छ। विगतका विपत्तिहरूले हामीलाई प्रभुत्ववाद, समूह राजनीति र गुटको द्वन्द्वले शान्तिसुरक्षा ल्याउन सक्दैन भन्ने पाठ सिकाएका छन्। तिनीहरूले केवल युद्ध र द्वन्द्वको नेतृत्व गर्छन् भन्ने पुष्टि भएको छ।’

‘युक्रेन संकट संसारका लागि एउटा ‘वेक अप कल’ हो। यसले हामीलाई सम्झाउँछ कि तथाकथित ‘शक्तिको स्थिति’ मा अन्धो विश्वास गरेर र सैन्य गठबन्धनहरू विस्तार गर्ने प्रयास तथा अरूको खर्चमा आफ्नो सुरक्षा खोज्ने प्रयासले आफैँलाई सुरक्षाको दुविधा र संकटमा फसाउँछ’, उनले भने।

‘इतिहासले हामीलाई बताउँछ कि शान्ति जुन मानवताको साझा कारण हो, यसलाई सबैले पछ्याउनुपर्छ र सबैद्वारा रक्षा गरिनुपर्छ। जब हामी सबैले शान्तिको कदर र समर्थन गर्छौँ र युद्धका पीडादायी पाठहरू कहिल्यै बिर्सनौँ तब मात्र शान्तिको आशा पाउन सकिन्छ। ढुलमुल र अस्थिर संसारको सामना गर्दै हामीले संयुक्त राष्ट्रको बडापत्रको प्रतिज्ञाप्रति इमानदार रहनुपर्छ र शान्ति कायम गर्ने लक्ष्य पूरा गर्नुपर्छ।’

नेपाल अहिले यस्तै असमञ्जस स्थितिमा रहेको देखिन्छ। नेपाल सरकारले हालै अमेरिकाको स्टेट पार्टनरसीप प्रोग्राम (एसपीपी) मा अगाडि नबढ्ने निर्णय गरिसकेको छ। तापनि यति बेला नेपाल शक्ति राष्ट्रको क्रीडास्थल बन्ने खतरा दिनुदिन बढ्दै छ। चीन र रुसमाथि दबाब दिन अहिले अमेरिका जोडतोडले लागेको छ। युक्रेनमा नेटोले उपस्थिति जनाउने भएपछि नै रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गरेको कूटनीतिज्ञहरूको विश्लेषण छ।

नेपालले असंलग्न नीतिको अख्तियार गर्छ। नेपालको असंलग्न परराष्ट्र नीति हो। असंलग्नता र तटस्थतामा नेपाल अडिग रहनुपर्छ साथै निःसकोच भारत र चीन दुवै छिमेकीलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। नेपालको राष्ट्रिय सुरक्षा सँगसँगै भारत र चीनको सुरक्षामा पनि आँच नआउने गरी नेपालले आफ्नो कूटनीतिक कौशल देखाउनुपर्छ। नेपाललाई युगको प्रश्न यही हो र समाधान यहीँ छ।

(हिमालप्रेसमा २०७९ असार २१ मंगलबार प्रकाशित)