----------अजय अलौकिक

मार्च आरम्भसँगै साङहाई सहरलाई कोभिड-१९ महामारीका कारण भाइरस नियन्त्रण तथा रोकथामका लागि लकडाउन गरिएको थियो। यस क्रममा एक नेपाली ठिटोले स्वयंसेवकका रूपमा काम गरेर नेपाल र नेपालीको सान उँचो बनाएका छन्।

पूर्वको पेरिस भनिने साङहाई लामो इतिहास तथा संस्कृतिसँगसँगै आधुनिकता बोकेको र आफ्नो आकर्षणमा वशीभूत गर्न सक्ने एउटा जादुमयी सहर हो। साङहाई चीनको सबैभन्दा समृद्ध र धनी सहरमध्येको एक मानिन्छ। जनसंख्याका आधारमा चीनको सबैभन्दा ठूलो सहर हो। यो सहरलाई चीन र विश्वकै महत्त्वपूर्ण आर्थिक केन्द्र मानिन्छ।

१९ औँ शताब्दीमा (सन् १८४२) पहिलो अफिम युद्ध अन्त्यसँगै पश्चिमा शक्तिहरूले व्यापारिक बन्दरगाहका रूपमा विस्तार गरिदिएपछि सहर चीनसँगै विश्वमा एउटा प्रख्यात नाम बनेको हो।

यति बेला साङहाई विश्वको व्यस्त बन्दरगाहसहित दुई करोड ४० लाखभन्दा बढी मानिसको स्थायी बसोबास रहेको एक विशाल महानगर बनेको छ।

यहाँ विश्वका प्रतिष्ठित कम्पनीसहित विभिन्न थरीका कम्पनी, संघसंस्था, बैँक तथा सेक्युरिटी संस्थाका केन्द्रीय तथा शाखा कार्यालय छन्। हजारभन्दा बढी देशीविदेशी वित्तीय संस्थाहरूका साथै तीनचार सयवटा बहुराष्ट्रिय संस्थाहरूका क्षेत्रीय मुख्यालयसमेत छन्।

यसकारण यो एउटा पर्यटन गन्तव्य मात्रै नभई देशीविदेशीको सपना पूरा गर्ने कर्मथलो पनि हो। यो सहरलाई लाखौँ विदेशी नागरिकले आफ्नो कर्मभूमि र दोस्रो घरसमेत मानेका छन्।

यसरी साङहाईलाई आफ्नो दोस्रो घर मान्ने केही नेपालीमध्येका एक हुन्, सिन्धुलीगढीका वासुदेव श्रेष्ठ। सन् २००७ मा पहिलोपल्ट साङहाई झरेका उनी यतैको आकर्षण, वातावरण र मायामा बाँधिएका छन्।

कोभिड-१९ महामारीका कारण लकडाउन भएपछि उनी ‘च युआन च’ भएका थिए, अर्थात् उनले दुई महिना लामो साङहाई लकडाउनका क्रममा आफूलाई स्वयंसेवकका रूपमा उतारेका थिए।

साङहाई सहर ओमिक्रोनको लहरमा दुई महिना बढी सुस्ताउन पुगेको थियो। अघिल्ला आक्रमण र लहरलाई सजिलै सामना गरेको साङहाईले यसपटक कोरोना भाइरस नियन्त्रण तथा रोकथामका लागि लकडाउन गर्नुपरेको थियो। यसरी साङहाईबासी चार दिवारभित्र बस्न बाध्य भएका थिए।

यस्तो विषम परिस्थितिमा स्थानीय सरकारले घरघरमा पुगेर जाँच गर्ने मात्रै नभई खाद्यसामग्रीदेखि औषधिलगायत अत्यावश्यक सामग्रीसमेत पुर्‍याएको थियो।

भीडभाडमा छिटो सर्ने भाइरसको ख्याल गरी ‘नो कन्ट्याक्ट’ को अवधारणा र संक्रमित भए नभएको पत्ता लगाउन न्युक्लिक एसिड परीक्षणको व्यवस्था गरिएको थियो।

यसरी सबै कुरा ठप्प भएको अवस्था र सहयोगी हातको खाँचो भएका बेलामा साङहाई चीनचोङलु निवासी वासुदेव श्रेष्ठले स्वयंसेवा गरेर नेपाल र नेपालीको समेत सान उँचो बनाएका हुन्।

‘हालको गम्भीर अवस्थामा तपाईँहरू घरभित्रै बस्नुहोला, साथै न्युक्लिक एसिड परीक्षण गर्न नभुल्नु होला।’

वासुदेव यसरी आफ्नो कम्युनिटीमा रेकर्डिङ आवाजलाई स्पिकरमा बजाउँदै हिँड्थे। यसैगरी कम्युनिटीका मानिसको स्वास्थ्य स्थिति तथा शरीरको तापक्रम लिने कामका साथै कम्युनिटीलाई प्राप्त भएका स्वास्थ्यसम्बन्धी लगायत खाद्य सामग्रीलाई घरघरमा बाँढ्थे।

साथै बन्दाबन्दी भए पनि यहाँ अनलाइन सेवा सञ्चालनमा थियो। खानालगायत खरिद गरेका विविध सरसामान कम्युनिटी प्रवेशद्वारमा संकलन गरी अर्डरकर्ताको घरढोकासम्म पुर्‌याउने काम गर्थे।

साङहाई सहरमा बस्दै आएका अरू नेपालीलगायत विदेशीले पनि आआफ्नो कम्युनिटीमा यसरी मानवीय सेवा प्रदान गरे होलान् तर वासुदेवको बसोबासस्थल साङहाईअन्तर्गत छाङनिङ जिल्लाको चिनचोङलुको कम्युनिटी जहाँ पच्चीस ३० हजारको संख्यामा मानिसको बसोबास छ, त्यहाँ उनी एक्लो विदेशी स्वयंसेवक थिए।

‘मानिस भएर मानव सहायता गर्नु मानवीय धर्म हो भन्ने जानेका हामीले यस्तो परिस्थितिमा सेवा गर्न पाउनु राम्रो कुरा हो। त्यसमाथि महामारी समाप्ति तथा लकडाउन अन्त्यपछि मलाई कम्युनिटीले प्रमाणपत्रसहित सम्मान गर्दा साँच्चिकै भावविह्वल भएँ,’ उनले सुनाए।

यसरी सम्मान पाउँदा खुसी लागेको उनले बताए। साथै कम्युनिटीमा ‘निपोआर स्वाइ क’ भनेर चिनिए उनी।’ ‘निपोआर स्वाइ क’ अर्थात् सुन्दर नेपाली ठिटो।

स्वयंसेवक भएपछि उनको धेरैसँग चिनजान मात्र भएन उनले चीन सरकार, स्थानीय सरकार तथा चिनियाँ जनतालाई राम्ररी चिन्न र जान्न पाएको पनि बताउँछन्।

 ‘चीन सरकार आफ्नो जनताप्रति शतप्रतिशत उत्तरदायित्व भएको महसुस गर्न पाएँ। यसरी महामारी कम्युनिटीभित्र व्यापक रूपमा फैलिरहेको पाएलगत्तै लकडाउन गरी हरेक दिन निःशुल्क न्युक्लिक एसिड परीक्षणको व्यवस्था गरियो।’

उनले लकडाउनबीच घरघरसम्म खाद्यान्न पुर्‍याउने काम गरे। कतिपय एपार्टमेन्टमा वृद्धवृद्धा मात्र थए। उनीहरू इन्टरनेटसँग अभ्यस्त छैनन्। उनीहरूका लागि सबै बन्दोबस्त गरिएको श्रेष्ठ बताउँछन्।

उनी भन्छन्,  'हामी स्वयंसेवकले त्यस अवस्थामा खाना तथा आवश्यक औषधि पुर्‍यायाैँ।’ महामारी निर्मूल पार्न लकडाउन थियो। तर मानिसलाई अत्यावश्यक सामग्रीदेखि औषधिलगायतको आवश्यकताअनुसार प्रबन्ध पनि गरिएको थियो।

चीन सरकारले रोग नलागोस् भनेर पछ्याइरहेको जिरो कोभिड नीति र यसको कार्यान्वयनमा लगाइएको शक्ति देखेर चीन कति शक्तिशाली तथा जनताप्रति उत्तरदायित्व रहेको बुझ्न सकिन्छ।

वासुदेवले चिनियाँ जनतालाई पनि कम आँक्न नमिल्ने बताउँछन्। उनी भन्छन्, ‘यहाँका जनता पनि उत्तिकै सहयोगी तथा चेतनशील पाएको छु। सरकारलाई मार्गनिर्देशन गरिरहेका हुन्छन्। आफ्ना माग पनि राख्छन् साथै सरकारलाई पनि साथ दिन्छन्।’

कोरोनाको दुई तीनवटा लहरलाई यहाँको स्थानीय सरकारको सुझबुझ र कार्यान्वयनमा सजिलै पाखा लगाइएको थियो। घना बस्ती र तडकभडकको सहर; दिनमा जति व्यस्त रातमा पनि त्यति नै रंगीच‌ंगी चम्किला बत्तीमाझ कहिले ननिदाउने सहरको परिचय बनाएको साङहाईमा यसरी लकडाउन होला भन्ने कसैले कल्पनासमेत गरेका थिएनन् सायद।

यसअघि महामारीको दुईतीनवटा लहर देखिसकेकाले स्वयंसेवामा सहभागी हुन सजिलो भएको उनको अनुभव छ। उनी भन्छन्, 'यहाँ मुसो मार्न पसल बन्द नगरी मुसा मार्ने तरिका मात्रै अपनाइरहेको थियो। यसरी पछिल्लो समय साङहाई सहर एक्कासी बन्द होला भनेर कसैले कल्पनासमेत गरेका थिएनन्।’

यति बेला साङहाई महामारी नियन्त्रण गरी दुई महिना लामो लकडाउन हटाएर पूर्ववत् स्थितिमा फर्किसकेको छ। साङहाईको यो सफलतासँगै चीनले फेरि पनि आफ्नो शून्य कोभिड नीति जनजीवन र अर्थतन्त्रको न्यूनतम लागतमा संक्रामक भाइरसलाई सफलतापूर्वक नियन्त्रण गर्न सकिने सबैभन्दा प्रभावकारी तरिका भएको प्रमाणित गरेको छ। जनताको पूर्ण साथमा सरकार र जनता मिलेर नै यो सम्भव भएको वासुदेव बताउँछन्।

वासुदेव भन्छन्, ‘यो महामारीको अवस्थामा मात्रै होइन, अरू बेला पनि यहाँको सरकार बलियो देखिन्छ र जनताप्रति उत्तरदायी छ। अनि जनतामा पनि जिम्मेवारीबोध छ।’

कोभिड-१९ पछि घरदेश फर्कन असमर्थ रहेका वासुदेव नेपालको स्थिति सम्झेर खिन्न छन् भन्ने बुझ्न सकिन्छ।

विगत पन्ध्र वर्षदेखि साङहाईलाई नजिकबाट नियालिरहेका वासुदेवको मूल घर कमलामाई नगरपालिका- वडा नं ३ मा पर्छ। इन्द्रबहादुर श्रेष्ठ र आमा सवित्रा श्रेष्ठका चौथो सन्तानको रूपमा जन्मिएका वासुदेव प्लस टू अध्ययनका लागि काठमाडौँ पुगेका थिए। प्लस टू उत्तीर्ण भएलगत्तै विदेशीने सोच बनाए।

देशको स्थिति या एउटा फेसन वा बाध्यता आमनेपाली युवाले दसबाह्र कक्षासम्मको पढाइपछि काम या अध्ययनका लागि विदेश हान्ने नै सोचेका हुन्छन्। युवामा पाइने यही विदेशिने हुटहुटी वासुदेवमा पनि थियो।

उनी भन्छन्, ‘प्लस टू सकिनासाथ होटेल लाइनमा काम गर्ने भनेर खाडी देशमा एप्लाई गरेको थिएँ। जसरी पनि विदेश जाने सोचमै थिएँ। तर चाइनाको कल्पनासमेत गरेको थिइन।’

यसरी चीनको कल्पना नगरेका वासुदेवले सन् २००७ मा चीनको भव्य सहर साङहाईलाई आफ्नो स्वप्नभूमि माने।

साङहाई चीनको उच्च शिक्षा र वैज्ञानिक अनुसन्धानको प्रमुख केन्द्र पनि हो। यहाँ विश्व प्रतिष्ठित फुतान, च्याथोङ, थोङचीजस्ता प्रसिद्ध तथा अरू धेरै विश्वविद्यालय र उच्च शैक्षिक संस्था छन्।

दुई दिदी, एक दाइ र एक भाइबीचका माहिलो वासुदेवले भने साङहाईलाई कर्मथलो बनाए।

उनी नेपाली व्यापारीद्वारा सञ्चालित साङहाईको एक मात्र नेपाली रेस्टुराँ नेपाली किचेनमा सेवा गर्न थाले। यसरी उनले पन्ध्र वर्ष बिताइसकेका छन् र भन्छन्, ‘साङहाई त मेरो दोस्रो घर भइसकेको छ।’

साङहाईको यो नेपाली किचेन रेस्टुराँले विगत २० वर्षदेखि चिनियाँ र विश्वका पर्यटकलाई नेपाली स्वादमार्फत नेपाल चिनाइरहेको छ। यो रेस्टुराँले अनवरत रूपमा २० वर्षदेखि र वासुदेवले १५ वर्षदेखि देशीविदेशी ग्राहकलाई नेपाल चिनाउन सहयोग गरिरहेका छन्। पछिल्ला वर्षहरूमा चिनियाँ ग्राहक नै धेरै आउने गरेको उनी बताउँछन्। चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भम्रणपछि चिनियाँ ग्राहक बढेको सुनाउँछन्।

'अहिले त ८० प्रतिशत चिनियाँ आउँछन्,' वासुदेवले भने। ‘राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमणपछि विभिन्न प्रान्त र सहरबाट साङहाई घुम्न आएका चिनियाँ नेपाली रेस्टुराँ भनेर खोजीखोजी आउने पनि छन्। अहिले हाम्रो देश नेपाल चिन्ने धेरै छन्, पहिला नक्शा देखाउनुपर्थ्यो।’

जसरी अहिले चिनियाँ नेपाललाई चिन्नेबुझ्ने भएका छन्, यस्तै वासुदेव साङहाईसँग परिचित भएका छन्।

चिनियाँको रहनसहन, चालचलन, संस्कृति सँगसँगै साङहाईको तीव्र विकासका साक्षी बनेका छन्। अहिले, साङहाईले गगनचुम्बी भवनहरूको सहरको नयाँ उपमा पनि पाएको छ।

साङहाईको फुतोङ नयाँ क्षेत्र सन् १९९३ मा मात्र स्थापना भएको थियो। हाल यो क्षेत्र विज्ञान तथा नवप्रविधि र मुख्य व्यापारिक केन्द्र बनेको छ। यहीँ विश्वको दोस्रो अग्लो टावर साङहाई टावरदेखि अरू धेरै अग्ला टावर छन्। यहाँ निर्मित करिब ३०, ४० अग्ला टावरहरू जस्तै १०१ तले साङहाई वल्ड फाइनान्सियल सेन्टर (२००८), १२८ तले साङहाई टावर (२०१५) भन्दा पुराना भएका छन्, वासुदेव।

धेरै चिनियाँ सहर घुमिसकेका उनी अरू कुनै पनि सहर साङहाई जति जीवन्त र मनमोहक नलागेको सुनाउँछन्। यो वासुदेवको मात्रै होइन चीनका विभिन्न सहर घुमिसकेकाले पनि यसै भन्छन्। त्यसमाथि वासुदेवको नयाँ घर साङहाई भएपछि उनले यसो नभन्नलान् भन्ने सवालै उठ्दैन। वासुदेव अहिले साङहाईको ज्वाइँ पनि भएका छन्।

उनले साङहाईकी चिनियाँ युवतीसँग घरजम गरी बसेको पाँच वर्ष भइसकेको छ। उनी भन्छन्, चिनियाँ बुबाआमाले सहर्ष स्वीकारेका छन्। नेपालमा भए जातपातदेखि नाना थरीका झैझमेला र आनाकानी हुन्थे होलान्, यहाँ त्यस्तो केही छैन।

पूर्वको मोतीसमेत भनिने साङहाई सहर मिश्रित संस्कृति पाइने थलो पनि हो। यस्तो विविधता पाइने साङहाईमा बसेर कल्पनाभन्दा धेरै परको विकास देख्न पाइएको पनि बताउँछन् वासुदेव।

उनै वासुदेव अहिले चीनकै अद्वितीय गन्तव्यमध्येको एक साङहाईमा रहेर चिनियाँ पर्यटकलाई नेपाल भित्र्याउने योजना बुनिरहेका छन्। दुई देशबीच सांस्कृतिक दूत बन्ने चाहना राखेका छन्। कोभिड महामारी कमजोर हुँदै जाँदा आफ्नो योजना साकार हुने उनको विश्वास छ।

(हिमालप्रेसमा २०७९ असार ११, शनिबार प्रकाशित)