नेपालमा मृत्युको मुख्य कारणमध्ये क्षयरोग दशौं नम्बर पर्ने अध्ययनहरुले देखाएको छ।  नेपालमा  प्रत्येक वर्ष १७ हजार बिरामी क्षयरोगको कारणबाट मृत्यु हुनेगरेको अनुमान गरिएको गोरखापत्र अनलाइनले लेखेको छ। 

केन्द्रका निर्देशक डा. सञ्जयकुमार ठाकुरले वि स २०७८/७९ देखि २०८२/८३ सम्मका लागि पञ्चवर्षीय राष्ट्रिय रणनीतिक योजना सार्वजनिक गर्दै यस्तो तथ्याङ्क सार्वजनिक गर्नुभएको हो। क्षयरोग प्रिभेलेन्स सर्वेक्षण र विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको तथ्याङ्कको आधारमा गरिएको अध्ययनमा प्रत्येक वर्ष प्रतिलाख जनसङ्ख्यामा ५८ जनाको मृत्यु हुनेगरेको देखाएको छ। नेपालको आधाजसो जनसङ्ख्यामा क्षयरोगको सङ्क्रमण रहेको डा. ठाकुर बताउनुहुन्छ। उहाँका अनुसार नेपालमा प्रत्येक वर्ष ६९ हजार नयाँ क्षयरोगका बिरामी हुने अनुमान गरिएको छ।

आर्थिक वर्ष २०७८/७९नेपालमा २८ हजार ६७७ क्षयरोगका बिरामीहरु राष्ट्रिय क्षयरोग कार्यक्रममा दर्ता भएका छन्। डा. ठाकुरका अनुसार ४१ हजार पाँचसय बिरामीहरु अझै उपचारको दायरा बाहिर छन्। नेपालमा क्षयरोगका नयाँ बिरामी पत्ता लाग्ने दर भौगोलीक क्षेत्रअनुसार फरक फरक  रहेको डा. ठाकुरले बताउनुभयो।  

बिरामी पत्ता लाग्ने दर हिमाली क्षेत्रको उत्तरी भेगमा कम र तराई क्षेत्रको दक्षिणी भेगमा बढी पाइएको छ। हालै परिमार्जित नयाँ क्षयरोग हुने दर र बिरामी पत्ता लागेको दरको अनुपात हेर्दा करिब ५४ प्रतिशत बिरामीलाई उपचारको दायरमा ल्याउनुपर्ने डा. ठाकुरले बताउनुभयो। सरकारले सन् २०३५ मा क्षयरोगको अन्त्य गर्ने लक्ष्य लिएको छ। 

क्षयरोग मुक्त नेपाल निर्माण गर्न केन्द्रले वि.स. २०७८/७९ देखि २०८२/८३ सम्मका लागि पन्च वर्षिय राष्ट्रिय रणनीतिक योजना सार्वजनिक गरेको छ। २०७७/७८ को २३८ प्रतिलाख जनसङ्ख्यामा नयाँ क्षयरोग हुने दर भएकोमा यो दरलाई आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को अन्त्य सम्ममा १८१ प्रति लाख जनसङ्ख्यामा पुर्याउने र मृत्युदरलाई  आर्थिक वर्ष २०७७/७८ को ५८ प्रति लाख जनसङ्ख्यामा आर्थिक वर्ष २०८२/८३ को अन्त्य सम्ममा २३ प्रति लाख जनसङ्ख्यामा झार्ने लक्ष्य लिएको छ। 

आर्थिक वर्ष  २०९१/९२ सम्ममा क्षयरोगको अन्त्य  र आर्थिक वर्ष २१०६/०७ सम्ममा क्षयरोग निवारण गर्ने। क्षयरोगका कारणले परिवारमा पर्ने अधिक आर्थिक व्ययभार शुन्यमा झार्ने लक्ष्य लिएको छ। रणनीतिमा क्षयरोग कार्यक्रममा स्वास्थ्य प्रणालीको थप सुदृढीकरण गर्दै स्वास्थ्यमा सर्वव्यापी पहुँचमा बृद्धिगरी गुणस्तरीय क्षयरोग सेवा प्रदान गरिने, क्षयरोग मुक्त नेपाल अभियानमा समुदायको सङ्लग्नता र स्वामित्वमा सुदृढीकरण गरिने जनाइएको छ। 

क्षयरोग कार्यक्रमको अनुगमन प्रणालीलाई सुदृढीकरण गरिनेछ। प्राकृतिक तथा अन्य विपदको  समयमा क्षयरोग कार्यक्रमको निरन्तरताका लागि योजनाको विकास गरी एकीकृत स्वास्थ्य प्रणालीमार्फत कार्यान्वयन भएको सुनिश्चित्ता गरिने बताइएको छ। क्षयरोग प्रयोगशाला सेवाको सुदृढीकरण गरिने पनि उल्लेख गरिएको छ। डीएस डीएआर टिबीको  बिरामी पत्ता लगाउने दरमा वृद्धि गरिने बताइएको छ। 

क्षयरोग बिरामीको उपचार सफलता दरमा वृद्धि गरिनेछ। क्षयरोग रोकथाम थेरापीको सेवालाई विस्तार गरिनेछ। स्वास्थ्य संस्थाहरुमा क्षयरोग सङ्क्रमण नियन्त्रणका उपायहरुको सुदृढीकरण गरिनेछ रणनीतिमा उल्लेख गरिएको छ। 

डा. ठाकुरका अनुसार क्षयरोग सेवामा वहुक्षेत्रीय अवधारणालाई लागू गर्ने र क्षयरोगको विभिन्न  कोमोर्विड अवस्थामा हुने क्षयरोगको उच्च जोखिमलाई सम्बोधन गरिनेछ। क्षयरोगका सेवाको प्रभावकारी रुपमा व्यवस्थापन गर्न निजी तथा गैह्र सरकारी क्षेत्रको अर्थपूर्ण  सहभागिताको सुनिश्चित्ता गरिने डा. ठाकुरले बताउनुभयो।  

चिकित्सकका अनुसार क्षयरोग माइक्रोव्यटेरियम टयुवरकोलोसिस भन्ने किाटाणुबाट लाग्ने सङ्क्रमक रोग हो। यसले विशेषरुपमा फोक्सोलाई असर गर्छ। फोक्सो बाहेक अन्य अङ्गहरुमा पनि यो रोग लाग्ने चिकित्सकहरु बताउँछन्। 

क्षयरोग ८० प्रतिशत जति फोक्सोको क्षयरोग हुने भएकाले बरामीले श्वास फेर्दा हावामा सास लिँदा स्वस्थ मानिसमा कीटाणु सर्दछ। क्षयरोग महिलामाभन्दा पुरुषमा बढी मात्रामा देखिने गर्छ। जसमा आर्थिक रुपमा क्रियाशील उमेर समूहका वयस्क मानिस पर्छन्। 

लगातार २ हप्ता बढी सयमसम्म खोकी लाग्ने, खानामा अरुचि हुने, दुब्लाउँदै जाने र कमजोर हुन् र साँझपख मन्द ज्वरो आउनु क्षयरोका मुख्य लक्षण हुन। समयमा उपचार नगरेमा मृत्यु हुनसक्ने चिकित्सकहरु बताउँछन्।