हिमालफेदीका खयरखोला र नौलो वनका भेडीगोठले एकै दिन ६० लाख रुपैयाँभन्दा बढीका भेडाबाख्रा बिक्री गरेका छन् । अन्नपूर्ण गाउँपालिका–५ मा पर्ने खयरबराही शक्तिपीठमा ऋषितर्पणी अर्थात् जनैपूर्णिमामा बलि चढाउनेलाई २ सय ५० भन्दा बढी भेडाबाख्राका बोका बिक्री गरेका हुन् । यहाँ एउटा भेडालाई न्यूनतम १६ हजारदेखि ३९ हजार रुपैयाँसम्ममा बिक्री भएको कान्तिपुर अनलाइनले लेखेको छ।

म्याग्दीको अन्नपूर्ण गाउँपालिका–५ खयरखोला र नौलो वनका भेडा गोठमा साँढे र बोका रोज्दै ग्राहक। यस वर्ष जनैपूर्णिमामा खयरखोला र नौलो वनका गोठबाट करिब ३ सय साँढे र बोका बेचे रकिसानले ६० लाखभन्दा बढी आम्दानी गरे। जनैपूर्णिमाका दिन खयरबराहीबाहेक घराम्दीको प्यारीबराह, दोवाको मणिबराह, नागीको नागी बराह, कुइनेमंगलेको ऋखारबराह, ढोरपाटनको ढोरबराह, गुर्जाको बराहसमेतका बराही मन्दिरमा पनि सयौंको संख्यामा भेडाको बलि दिने चलन छ ।

‘यस पटक यहाँका गोठका भेडाबाख्राले नपुगेर मुस्ताङ र कास्कीको घान्द्रुकबाट समेत भेडा ल्याउनुपर्‍यो,’ खोप्राका ७३ वर्षीय भेडापालक लालवीर तिलिजाले भने, ‘वर्षभरि झरीबादल, हिउँ र सबै दुःखकष्ट सिरानी हालेर सुत्छौं । आज एक दिन पैसा सिरानी हाल्ने र दुःख बिर्सने अवसर पनि हो ।’

गाउँमा लाग्ने यस्ता पूजाआजा फिरन्ते बोका तथा भेडाको व्यापार गर्ने गतिलो अवसर हो । सिजनमा एउटा गोठले २–३ लाखदेखि ९–१० लाख बराबरका भेडाबोका बेच्छन् । 

यहाँको हिमाली क्षेत्रका चरन क्षेत्रमा फिरन्ते शैलीमा पालिने भेडाबाख्राका लागि बजार पुर्‍याउने झन्झट छैन । गाउँगाउँमा गरिने भूमेपूजा, बराह पूजा, विभिन्न जाति, जनजातिहरूको कुलपूजामा भेडाको बलि दिएर पूजा गर्न स्थानीयले गोठबाटै खोसाखोस गर्छन् । ‘भेडा पालनमा राम्रो आम्दानीको सम्भावना छ । दुःख त सबै काममा हुन्छ । अरब गए पनि रूखमा पैसा फल्ने हैन । पैसा यहींका डाँडापाखामा छ,’ अन्नपूर्ण–५ को नौलो वनमा भेटिएका २१ वर्षीय भेडा गोठाला प्रकाश पुनले भने, ‘१२ कक्षा पास भएपछि परिवार र आफन्त सबैले विदेश जा भन्थे । तर म गोठालो बनें । ६० भेडा किनेर साथीको गोठमा मिसिएको छु । राम्रै भएको छ ।’

पूजाआजाको समयअनुसार भेडीगोठ पनि पायक पर्ने चरन क्षेत्रमा सार्ने गरिन्छ । मगर समुदायले सबैभन्दा बढी मान्ने भूमेपूजा वैशाखमा पर्छ । सबै क्षेत्री तथा मगर दुवै समुदायले आआफ्नो कुल पूजामा भेडाको साँढ (भेडाको खसी नबनाएको बोका) को बलि दिने प्रचलन छ ।

जिल्लामा एक सय ९३ जनाले परम्परागत तरिकाले फिरन्ते शैलीमा भ्याङ्लुङ र बरुवाल जातका १४ हजार रैथाने भेडा पाल्दै आएको पशुसेवा विज्ञ तथा भेटेरिनरी अस्पताल बेनीले जनाएको छ । भेडासँगै मिलाएर खुल्ला तरिकाले पालिएका ८ हजार बाख्रा पनि छन् । घरघरमा पालिने खोरपाला भेडाबाख्राको गणना छैन ।

अन्नपूर्णको पाउद्वार, नारच्याङ, दाना, दोवा, रघुगंगाको बेगखोला, भगवती, चिमखोला, कुइने–मंगले र धवलागिरि गाउँपालिकाको मल्कवाङ, मुदी, मुना, लुलाङ तथा गुर्जा बस्ती भेडापालनका पकेट क्षेत्र हुन् । म्याग्दीमा वार्षिक प्रतिव्यक्ति २० केजी मासु उपभोग भइरहेको जिल्ला पशु सेवा कार्यालयले जनाएको छ । कार्यालयको तथ्यांकअनुसार जिल्लामा मासुको माग वार्षिक प्रतिव्यक्ति ३० किलो रहे पनि २० किलो मात्र आपूर्ति भइरहेको छ । परम्परादेखि फिरन्ते रूपमा पालिँदै आएका भेडालाई चितुवा, बाघ, भालु जस्ता वन्यजन्तु बढेकाले भेडाबाख्राको सुरक्षामा समस्या थपिएको छ । हिमाली चरन क्षेत्रदेखि बेंसीका फाँटमा समेत चितुवाको आक्रमण बढेको छ ।

तल्लो क्षेत्रमा जलवायु परिवर्तनले वनमारा र केही विषालु झार फैलिएपछि भेडाको चरन क्षेत्र झन् साँघुरिएको हो । ‘खोप्रा, नौलोवन र खयरखोला चरन क्षेत्रका पाँच वटा भेडीगोठबाट मात्र यस वर्ष ८० वटा भेडा चितुवा र स्यालले खायो । आठ वटा त चौंरीका बछाबाछी खायो,’ नौलो वनका भेडा गोठाला कमल पाइजा पुनले भने, ‘मलाई मात्र यस वर्ष चितुवाले भेडाबाख्रा खाएकाले चार लाखभन्दा बढी घाटा पर्‍यो । फिरन्ते भेडागोठ असुरक्षित भए ।’

भेडालाई चरनसँगै सरुवा रोगको पनि समस्या छ । जलवायु परिवर्तनको प्रभावले बेसीमा मात्र देखिने खोरेत, निमोनिया, पीपीआर जस्ता रोग हिमाली क्षेत्रमा पनि देखिन थालेको छ । पशु सेवा कार्यालयका अनुसार गत वर्ष खोरेत र पीपीआर रोगबाट ५० बढी भेडा मरेका थिए । चरन क्षेत्रमा पुगेर औषधि वितरण गर्ने गरिएको बताए पनि गोठालाहरूले भने पशु कार्यालयले सहयोग नगरेको पशु सेवा कार्यालयका प्राविधिक डिल्लीराम आचार्यले गुनासो गरे ।

‘लुतो र खोरेतले भेडा मर्न थालेपछि औषधि लिन तीन दिन हिँडेर भेटेरिनरी पुग्यौं, प्राविधिक भेटिन्नन् । कार्यालय सहयोगीले एक सय पर्ने झोलमा पानी मिसाएर दिन्छन् । त्यसैले विश्वास नै लाग्दैन,’ अर्का भेडा गोठाला सुकबहादुर तिलिजाले भने, ‘डिपिङ पोखरी बनाउने कुरा भयो काम भएन ।’