---चेतनात आचार्य

    आगामी अक्टोबर १६ तारिख (असोज ३०) देखि चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी 'सीपीसी'को बीसौँ महाधिवेशन हुँदैछ। बेइजिङस्थित जनवृहत सभाभवनमा आयोजना हुने उक्त महाधिवेशन लगभग एक साता चल्नेछ।

    सीपीसीको महाधिवेशन चीनको आन्तरिक मामिला भए पनि यसले विश्वमा प्रभाव पार्दछ। महाधिवेशनबाट चयन भएको सीपीसीको नेतृत्वले नै आगामी पाँच वर्षसम्म चीनलाई डोर्‍याउने गर्छ। आगामी पाँच वर्षका लागि चीनले कस्तो नेतृत्व लिन्छ भनेर सबभन्दा गहन रुपमा अमेरिका तथा युरोप लगायतका विकसित र शक्तिसम्पन्न मुलुकले नियालिरहेका छन्।

    सीपीसीमा नेतृत्व परिवर्तन हुनासाथ विश्व व्यवस्थामा हलचल मच्चिने गर्दछ। सन् २०१२ मा सम्पन्न १८ औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनबाट सी चिनफिङ सीपीसीको महासचिव बनेका थिए। सी महासचिव बनिसक्दा सुतिरहेको चीन जुर्मुराएर उठ्यो। सीले 'बीआरआई'मार्फत विकासोन्मुख मुलुकको भौतिक पूर्वाधार विकासमा हातेमालो गर्न चाहे। उनले अफ्रिकी मुलुक र एसियाली मुलुकहरुको पुनःउत्थानको शङ्खघोष गरे। देखिने चिनियाँ कूटनीतिलाई सुनिने पनि बनाए। अत्यन्त कम विदेश भ्रमण गर्ने चिनियाँ नेताहरु सक्रिय रुपमा विश्व मामिलामा देखिन थाले। सुधार र खुलापनलाई निरन्तरता दिँदै चीनमा व्यापक रुपमा विदेशी लगानी भित्र्याएर चिनियाँ लगानीलाई बाह्य मुलुकमा जान लचिलो नीति लिए। चिनियाँ राष्ट्रभक्ति र देशभक्तिलाई मियो बनाएर शताब्दीदेखि चीनले बेहोरेको अपमानको बदला लिनका लागि जनतामा अदम्य साहस पैदा गराए। चीनको आन्तरिक मामिलामा अमेरिकी हस्तक्षेपको खुलेर बिरोध गर्ने मात्र होइन अमेरिकी नेतृत्वका नाकैमुनि चुनौति दिन सामर्थ्य जुटाए। सी चिनफिङकै सबल नेतृत्वका कारण सीपीसीको वैदेशिक मामिला कार्यालयका निर्देशक याङ चेछ र परराष्ट्रमन्त्री वाङ यीले अमेरिकी नेतृत्व गणलाई चीनमाथि औँला ठड्याउनु अगाडि एकपटक ऐना हेर्न चुनौति दिए। चीनमाथि प्रश्न उठाउने हैसियत अमेरिकासँग नभएको भन्दै ठाडै चुनौति दिए। शित युद्धको समयमा रुसले समेत प्रत्यक्ष रुपमा अमेरिकालाई 'टेबुलटक'मा यस्तो चुनौति दिन सकेको थिएन।

       उल्लिखित प्रसङ्गबाट के पुष्टि हुन्छ भने सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनले केकस्तो नेतृत्व र नीति निर्धारण गर्छ भन्ने कुरा स्वयं चीनभित्रभन्दा चीन बाहिर बढी चासो हुने गरेको छ। किनभने चीनले चाल्ने हरेक पाइलाले अन्य देशलाई पनि असर पार्ने गर्छ। चीनमा नेतृत्व परिवर्तन हुनासाथ अन्य देशले पनि आफ्नो नीति परिवर्तन गर्ने गरेका छन्।

    सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनले सीपीसीको नेतृत्व चयन गर्दै तीन प्राथमिक कार्यहरू सम्पन्न गर्दछ। पहिलो, यसले समष्टिगत रुपमा चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई परिभाषित गर्दै विगतको समीक्षा र भविष्यको मार्ग निर्देशन गर्दछ। खाद्यान्नको मूल्यदेखि सबै नीतिगत क्षेत्रहरूमा पार्टीका प्रमुख एजेन्डा बनाएर चिनियाँ समाजलाई अगाडि बढाउनका लागि निश्चित नीतिनिर्धारण गर्दछ।

    दोस्रो, सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनले चीनको नेतृत्व भर्नाको मापदण्डमा परिवर्तन गर्नसक्छ अथवा पार्टीको ‘मार्गदर्शक विचारधारा’ मा परिमार्जन गर्न आवश्यक ठानेमा पार्टीको विधान संशोधन गर्दछ। अहिलेको उमेर हदको वहस यही कार्ययोजनाभित्र भइरहेको छ।

    तेस्रो, सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनले आगामी पाँच वर्षका लागि चीनको नेतृत्व गर्ने नेतृत्व टोली छनोट गर्दछ। अन्तर्राष्ट्रिय जगतको ध्यान आकर्षित गर्ने मुख्य विषय पनि यही हो।

    सीपीसीको २०औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनमा २ हजार २ सय ९६ प्रतिनिधिहरू निर्वाचित भएका छन्। सीपीसीका ९ करोड ६० लाखभन्दा बढी सदस्य र ४९ लाखभन्दा बढी प्राथमिक तहका सङ्गठनका साथै सबै जातीय समूहका जनताबाट उनीहरु महाधिवेशनमा सहभागी हुनका लागि निर्वाचित भएका हुन्।

    सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनमा सहभागी हुने प्रतिनिधिहरु गाउँ र सहरको अनुपातलाई समावेशीका आधारमा चुनिएका हुन्छन्। विभिन्न नगरका मेयर, प्रान्तका गभर्नरदेखि ओलम्पिक च्याम्पियन, अन्तरिक्ष यात्रीहरू र स्ट्यान्ड-अप कमेडियन लगायतका कलाकारसम्मलाई समेट्ने गरिन्छ। चीनका ३४ प्रदेश र क्षेत्रहरूमा पार्टी पदानुक्रमका सबै तहको प्रतिनिधित्व गर्ने प्रतिनिधिहरू बेइजिङमा भेला भएर एक सातासम्म घनिभूत रुपमा छलफल गरेर नयाँ नेतृत्व चयन गर्नेछन्।

    महाधिवेशनमा २०५ केन्द्रीय सदस्य र १७१ वैकल्पिक केन्द्रीय सदस्य बाहेक अनुशासन आयोगका सदस्यहरु पदेन प्रतिनिधि अर्थात् स्वतः प्रतिनिधि हुन्छन्। महाधिवेशनले केन्द्रीय समिति र अनुशासन आयोगको चयन गर्दछ। महाधिवेशनबाट निर्वाचित केन्द्रीय समितिले महासचिव र पोलेटब्युरो तथा पोलेटब्युरो स्थायी समिति चयन गर्दछ।

    सीपीसीको पोलिटब्युरोमा २५ सदस्य हुन्छन् भने पोलेटब्युरो स्थायी समिति सात सदस्य रहन्छन्। पोलेटब्युरो स्थायी समिति नै चीनमा सबैभन्दा शक्तिशाली निकाय हो जसले चीनका सम्पूर्ण क्षेत्रलाई नियन्त्रण गर्दछ।

    सीपीसीको २० औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनमा निर्वाचित प्रतिनिधिलाई बधाई दिँदै पिपुल्ड डेलीले एक सम्पादकीय प्रकाशन गरेको छ। उक्त सम्पादकीयमा भनिएको छः सीपीसीको २० औँ राष्ट्रिय महाधिवेशन पार्टी र सबै जाति-समूहका जनताले सबै हिसाबले आधुनिक समाजवादी देश निर्माण गर्ने र दोस्रो शताब्दीको लक्ष्यतर्फ अघि बढ्ने नयाँ यात्रामा लागेकाले महत्वपूर्ण क्षणमा आयोजना भइरहेको ठूलो महत्वको बैठक हो। महाधिवेशनले आगामी पाँच वर्ष र त्यसपछिका पार्टी र देशका लागि तय गरिएका लक्ष्य, कार्य र प्रमुख नीतिहरूको ठोस योजना बनाउनेछ। पार्टी र देशको उद्देश्यलाई अगाडि बढाउन, चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवादको भविष्य र चिनियाँ राष्ट्रको महान् पुनरुत्थानका लागि विगतका सफलताहरूको निर्माण गर्नु महत्त्वपूर्ण रहेको छ।

    सम्पादकीयमा अगाडि भनिएको छः चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवादको लागि नयाँ विजय हासिल गर्ने प्रयासमा सबै जातीय समूहका मानिसहरूलाई एकताबद्ध र बलियो बनाउन यो ठूलो महत्त्वको घटना हो। निर्वाचित प्रतिनिधिहरू वैचारिक र राजनीतिक रूपमा उच्च योग्यता भएका छन्, राम्रो कार्यशैली र उच्च नैतिक स्तर भएका छन्, राज्यका मामिलाहरूमा छलफल गर्न सक्षम छन् र आफ्नो काममा उल्लेखनीय उपलब्धिहरू हासिल गरेका छन्। यी सबैले महत्वपूर्ण वैचारिक र सांगठनिक तयारी गरेका छन् र महाधिवेशन सफल बनाउन बलियो जग बसालेका छन्।

    सीपीसीको १९ औँ महाधिवेशनले २०५ सदस्यीय केन्द्रीय समिति र १७१ सदस्यीय केन्द्रीय वैकल्पिक सदस्य चयन गरेको थियो। केन्द्रीय समितिमध्येबाट २५ सदस्यीय पोलेटब्युरो र ७ सदस्यीय पोलेटब्युरो स्थायी समिति बनाउने चलन छ। सामान्यतः पोलेटब्युरो स्थायी सदस्य हुनका लागि अघिल्लो पोलेटब्युरो सदस्य हुन अनिवार्य छ। कहिलेकाहीँ अपवादका रुपमा पहिलोपटक पोलेटब्युरो सदस्य बनेको व्यक्ति पोलेटब्युरो स्थायी समितिमा पनि पर्न सक्छ। उदाहरणका लागि सन् २००७ मा सम्पन्न १७ औँ महाधिवेशनबाट पहिलोटक सी चिनफिङ र ली खछ्याङ पोलेटब्युरो सदस्य बनेका थिए। उनीहरु दुवैजना सोही पोलेटब्युरोको स्थायी समितिमा पनि पर्न सफल भए।

    सीपीसीमा लगातार दुई कार्यकालभन्दा बढी नेतृत्वमा रहन नपाउने व्यवस्थालाई सीपीसीको विधानबाट सन् २०१८ को फेब्रुअरीमा हटाइएको हो। यो व्यवस्था हटाइएसँगै सी चिनफिङ तेस्रो कार्यकालका लागि महासचिव हुने बाटो खुल्ला भएको छ। यद्यपि विधानमा नलेखिए पनि ६८ वर्षको उमेर हदले सीलाई अप्ठ्यारो पारेको छ।

    सीपीसीमा उमेर हदलाई बिधानले लिपिवद्ध नगरे पनि एउटा अभ्यास रहँदै आएको छ। सीपीसी नेतृत्वमा च्याङ चमिनको पालादेखि चलेको चलनलाई 'सात भित्र र आठ बाहिर' भनिन्छ। यसलाई सजिलो गर्न बुझ्नका लागि महाधिवेशनको समयमा ६७ वर्ष पुगेका अथवा त्योभन्दा कम उमेरका नेताहरु अर्को पाँच वर्षका लागि चयन हुने गर्छन्। तर ६८ वर्ष पुगेका नेताहरु चाहिँ स्वतः पार्टी नेतृत्वबाट बाहिरिने गरेका छन्। यही अभ्यासलाई 'सात भित्र र आठ बाहिर' भनिएको हो। यहाँ 'सात'ले ६७ को पछिल्लो अङ्कलाई जनाउँछ भने 'आठ'ले ६८ को पछिल्लो अङ्कलाई जनाउँछ।

    यदि ६८ वर्षमा पार्टी नेतृत्वबाट बाहिरिने हो भने १९ औँ महाधिवेशनपछि निर्मित पोलेटब्युरो स्थायी समितिका सात सदस्यहरुमध्ये ३ जना बाहिरिन सक्छन्। जसमा सी चिनफिङसँगै राष्ट्रिय जनकंग्रेसका अध्यक्ष ली चानशु र प्रथम उपप्रधानमन्त्री हान चङको उमेर ६८ माथि रहेको छ। त्यसैगरी पोलेटब्युरो सदस्यहरुमा वाङ छन, लिउ ह, सु छिलियाङ, सुन छुनलान, याङ चेछ, याङ स्याओतु, छन सी र क्वो शङुखुनको उमेर पनि ६८ माथि रहेको छ।

    बीसौँ महाधिवेशनले चलनमा आएको उमेर हदलाई बेवास्ता गर्ने अनुमान गरिएको छ। सीपीसीमा हालकै उमेर हद कायम रहेमा चीनको कूटनीतिमा निकै ठूलो रिक्तता आउने देखिन्छ। सी चिनफिङ सत्तामा आएपछि चिनियाँ कूटनीतिको बागडोर याङ चेछ र वाङ यीले हाँकिरहेका छन्। याङ चेछ सन् २०१३ अगाडिका चिनियाँ परराष्ट्रमन्त्री थिए। हाल उनी सीपीसीको वैदेशिक मामिला कार्यालयका निर्देशक छन्। उनीपछि यो मामिला कार्यालयमा वाङ यी रहेका छन्। यी दुवै नेताको उमेर ६८ माथि रहेको छ। याङ चेछ र वाङ यी दुवै नेता एकैचोटि सीपीसीको नेतृत्वबाट बाहिरिँदा चिनियाँ कूटनीतिमा निकै ठूलो खाडल देखा पर्न सक्ने विश्लेषण गरिन थालेको छ।

    सीपीसीको नेतृत्वले नै चीन सरकार र अन्य प्रशासनिक निकायको पनि नेतृत्व गर्दछ। सीपीसीको महासचिव चीनको राष्ट्रपति र केन्द्रीय सैन्य आयोगको अध्यक्ष हुने चलन छ। त्यसकारण चीनको राजनीतिक कार्यतालिकामा सीपीसीको महाधिवेशन सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कार्ययोजना हो। यसले चीनको नेतृत्व टोली चयन गर्दा दीर्घकालीन प्रभाव सहित चीनको भविष्य पनि निर्धारण गर्दछ।

    सीपीसीको राष्ट्रिय महाधिवेशनले राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय अवस्थाको विश्लेषण गर्दै समस्या पहिचान गर्दछ। चीनले भन्दै आएको छ कि विश्वले विगत एक सय वर्षको इतिहासमा कहिल्यै नभोगेको समस्या अहिले भोगिरहेको छ। विशेष गरी कोरोना महामारीलाई लिएर चीनले यस्तो निचोड निकालेको हो।

    यही सन्दर्भमा चीनले अहिले मूलतः तीनवटा विषयमा कडा सङ्घर्ष गर्नु परिरहेको छ। पहिलो चुनौतिमा चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई स्थिर र नियमित ट्र्याकमा लानुपर्ने छ। विश्वमा आएको आर्थिक मन्दीले चीनलाई पनि छुन सक्ने खतरा छ। सन् २००८ मा अमेरिका तथा युरोपमा आएको आर्थिक मन्दीले चीनलाई असर पारेको थिएन्। त्यतिबेला चीनले अमेरिकाबाट ठूलो मात्रामा ट्रेजरी बिल किनिदिएर अमेरिकी अर्थतन्त्रलाई जोगाइ दिएको थियो। अहिलेको आर्थिक मन्दीबाट पनि आफू जोगिएर चीनले अरुलाई पनि जोगाउनु पर्ने दायित्व छ। किनभने चीन विश्वको कारखानाका रुपमा स्थापित छ। विश्वमा आएको आर्थिक मन्दीले चिनियाँ निर्यातलाई गिराउने छ र आन्तरिक रुपमा चीनभित्रै खपत गराएर आफ्ना उत्पादनलाई बजार दिन चीन बाध्य हुनेछ। यही विषमा चार  वर्ष अगाडिदेखि चीनले 'डुअल सर्कुलेसन' नीति अँगालेको छ। दोहोरो चक्रीय वितरण नीतिबाट आफ्ना उत्पादनलाई निर्यात मुखी मात्र नबनाएर आन्तरिक बजारमा खपत गराउने र आफ्ना नागरिकलाई खर्च गर्ने बानी बसाउन चीनले उत्प्रेरित गर्दै आएको छ।

    चीनले सामना गरिरहेको दोस्रो चुनौति हो कोरोना महामारी। महामारी नियन्त्रण गर्न चीनले 'जिरोकोभिड पोलेसी' अपनाएको छ। यो नीतिले चिनियाँ अर्थतन्त्रलाई निकै सुष्त बनाएको छ। अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रबाट पनि चीनको यो नीतिको आलोचना हुँदै आएको छ। जिरोकोभिड पोलेसीले गर्दा चिनियाँ हवाइ सेवा, होटल सेवा, मनोरन्जन सेवा लगायतका पर्यटन क्षेत्रमा गम्भीर असर परेको देखिन्छ। त्यसैगरी साना तथा मझौला उद्योगधन्दा पनि कोभिडको मारमा परेका छन्। तसर्थ चिनियाँ अर्थतन्त्रमा आशातित वृद्धि हुन सकेको छैन।

    चीनले सामना गर्नु परेको तेस्रो चुनौति बढ्दो तनावपूर्ण वैदेशिक सम्बन्ध हो। कोभिड महामारीभन्दा अगाडिदेखि नै सुरु भएको अमेरिकासँगको व्यापार युद्ध अझै मथ्थर हुन सकेको छैन। अमेरिकासँगको तनावमा पछिल्लो समय ताइवान इस्युले आगोमा घिउ हाल्ने काम गरेको छ। जापान र दक्षिण कोरियासँग पनि चीनका विवादहरु रहेका छन्। युरोपेली मुलुक र अष्ट्रेलियाले पनि चीनसँग जोरी खोज्ने काम गरिरहेका छन्।

    यस्तो विषम अवस्थामा पनि चीनले समुल रुपमा गरिबी निवारण गरेर विश्वलाई आश्चर्य चकित बनाएको छ। अब सीपीसीको आगामी नेतृत्व कस्तो हुने र आगामी पाँच वर्षका लागि सीपीसीले चीनलाई कता डोर्‍याउनेछ भन्ने कुरा थाहा पाउन विश्वले सीपीसीको आसन्न बीसौँ महाधिवेशनलाई व्यग्रताका साथ पर्खिरहेको छ।

साभारः नेपाल भ्युज अनलाइन।