‘धेरै पटक म्हः पूजा गर्ने त भनियो तर यसपटक चीन आएको तीस वर्षपछि यो सम्भव भयो’, यो विगत बीस वर्षदेखि दूरसञ्चार प्रविधि क्षेत्रमा काम गर्दै आएका इन्जिनियर राकेश ताम्राकारको भनाइ हो। उनी चीनको राजधानी बेइजिङ सहरमा बस्न थालेको तीस वर्ष पूरा भएको छ।

तीस वर्ष अवधिमा नेवार समुदायका साथीहरूले मिलेर या कोही परिवार नै बसे पनि हालसम्म बेइजिङमा म्हःपूजा नगरेको उनी ठोकुवा गर्छन्। उनैसँग सहमत छन्, डाक्टर सुवर्ण डंगोल। उनी पनि चीन आएको पच्चीस वर्ष बढी भइसकेको छ। मण्डप बनाइ गरिने म्हःपूजामा आफन्तजन मात्र नभइ अरूलाई पनि सामेल गराउन सकिने भएकोले अहिलेसम्म बेइजिङमा यो नेवारी परम्परा नमनाएको उनको दाबी छ।

म्हःपूजा नेपाल संवत्अनुसार नयाँ वर्षको पहिलो दिन कछलाथ्व पारु कार्तिक शुक्ल पक्ष प्रतिपदा तिथिका दिन नेवार समुदायले मनाउने पर्व हो। यस पर्वमा नेवारहरूले वर्षभरि चोट नलागोस्, बिरामी नभइयोस्, सुख, शान्ति प्राप्त होस् भनेर आफूले आफैलाई पूजा गरी सुस्वास्थ्य तथा दीर्घायुको कामना गर्ने गरिन्छ।

शास्त्रीय मान्यताअनुसार आत्मा नै सबैभन्दा ठूलो र महत्त्वपूर्ण भएकाले आत्मपूजा गर्ने परम्परा रहँदै आएको देखिन्छ। साथै म्हःपूजाले भगवान आफूभित्रै हुने भएकोले अन्त खोज्न जानुपर्दैन भन्ने सन्देश पनि बोकेको छ। यसै बीच इन्जिनियर पविन कर्माचार्यले आफैले बेइजिङमा नमनाए तापनि अनलाइनमार्फत म्हःपूजा मनाउँदै आएको र चिनियाँ श्रीमती तथा छोरीलाई यस मौलिक चाडबारे जानकारी भएको बताएको हिमालप्रेस अनलाइनले जनाएको छ।

यसकालागि आफ्नो प्रतीकात्मक स्वरूप मण्डः मण्डलमा चित्रण गरी परिवारका सबै सदस्यहरूसँग एकै ठाउँमा बसी आफूलाई मण्डलमा प्रतिविम्वित गरी आफैले आफ्नो पूजा गर्ने गरिन्छ। यद्यपि घरपरिवारबाट टाढा रहेमा मूल घरमा म्हःपूजा गर्ने बेला सम्बन्धित व्यक्तिका नाममा मण्डप बनाइ पूजा गर्ने चलन रहँदै आएको छ। तर स्वयम उपस्थित भएर गर्दाको अनुभव बेग्लै रहन्छ।

यस्तै अनुभव र वातावरणको सम्झनामा यसपटक बेइजिङमा केही साथीभाइ मिलेर म्हःपूजा मनाएका हुन्। एक त कोभिडको कारण आउजाउ सजिलो छैन, त्यसमाथि यो तिहारको समयमा यता कुनै विदा पनि पर्दैन। बालबच्चाको पनि स्कुल चलिरहेको हुन्छ। यसरी पहिलो पटक म्हःपूजा गर्दा पनि पविनकी छोरीको स्कुलमा परीक्षा चलिरहेकोले सरिक हुन सकिनन्। तथापि सुवर्णकी छोरी तथा राकेशको छोराले भने पहिलोपटक म्हःपूजाको अनुभव बटुलेका छन्।

सोह्र वर्षीय ऋषभले मण्डप बनाएर आफ्नो पूजा गर्दा अलि अनौठो लागेको बताए। ५, ६ महिनाको उमेरमै बेइजिङ आएका ऋषभलाई दसैंतिहारलगायतका पर्वबारे जानकारी भए तापनि नेपाली संस्कृतिमा भिज्न पाएका छैनन्। यता बाह्र वर्षीय सिर्सा भने आफ्नी चिनियाँ आमासँगै म्हःपूजा गर्न पाएर दंग छिन्।

सिर्साकी आमा लुम्बिनी गार्डेन नामक नेपाली हस्तकला तथा मूर्तिकलाको पसल चलाउँछिन्, उनी बारम्बार नेपाल ओहोरदोहोर गरे तापनि तिहारको समयमा नेपाल नगएको बताउँछिन्। ‘दसैँ मलाई थाहा छ, तर तिहारको बेला नेपालमा बसेको सम्झना छैन,’ उनी भन्छिन्।

ऋषभकी आमा पनि पन्ध्र बीस वर्षमा पहिलो पटक म्हःपूजा मनाउन पाएकोमा मख्ख छिन्। ‘बिहेपछि उहाँ (राकेश) सँग यतै आएँ, त्यसपछि त, रेस्ट इज हिस्ट्री भनेजस्तै भइहाल्यो नि,’ सबिना तुलाधर भन्छिन्, ‘विदेशी भूमिमा यसरी साथीभाइ मिलेर चाडपर्व मनाउन पाउँदा एकदम रमाइलो लागेको छ। कहिले त रीतिथिति नै बिर्सिसके जस्तो लाग्छ।'

यता राकेशले भने महामारीका कारण कतिपय आवश्यक सरसामान नपाइने भएपछि त्यसका लागि विभिन्न जुक्ति नै लगाएका छन्। उनले म्हःपूजामा नभइ नहुने जजङ्का (जनै) आफैँले धागो किनेर बनाएका थिए। यसैगरी आवश्यक सामग्रीको लिस्ट बनाइ सरसामानको बन्दोबस्त गरेका थिए।

साथै उनी आउने वर्षदेखि बेइजिङ र आसपासको सहरमा रहेका नेवार समुदाय मिलेर नै म्हःपूजा मनाउने कि भन्ने विचारमा पनि छन्। ‘यसपटक यस्तै भयो, आउने वर्षदेखि सम्भव भए बेइजिङ तथा निकट सहरका अरू नेवार साथीहरूलाई पनि जम्मा गरेर बृहत् रूपमै म्हःपूजा मनाउने योजना बनाउनुपर्छ भन्ने लागेको छ,’ राकेश भन्छन्।

हाम्रो शरीर  पाँचतत्व पृथ्वी, जल, वायु, आकाश, तेज मिलेर बनेको मान्यता छ। पञ्चतत्वलाई बलियो बनाउन या यसैको संरक्षण गर्न म्हः पूजा गर्दा बनाउने मण्डलमा पानीको घेरा, तेलको घेरालगायत विविध पूजा सामग्रीले पनि सोही अर्थलाई प्रकट गरेको हुन्छ। साथै (खेँय सगँ) सगुनमा दिइने अण्डा, बारा, माछा, मासु तथा दही र रक्सीले पनि यही पञ्चतत्वको प्रतिनिधित्व गरेको हुन्छ।

म्हःपूजाको क्रममा यही पञ्चतत्वबारेमा सुवर्ण आफ्नी श्रीमतीलाई सुनाउँदै थिए। उनकी श्रीमतीले चिनियाँहरूले पनि पञ्चतत्व मान्ने सुनाइन्। तर चिनियाँमा वु सिङ भनिने पञ्चतत्वको रूपमा चिनियाँहरूले पृथ्वी, जल, अग्नि, काठ र धातुलाई मान्ने गर्दछन्। उनले वु सिङ समान भन्दै मीठो मानेर सगुन खाइन्। साथै नेपाल जाँदा परिवारका सदस्यहरूले यसरी सगुन दिएको पनि सम्झिन्। 

नेवार संस्कृतिलाई विश्वमा नै एउटा समृद्ध संस्कृति मानिन्छ। देश बाहिर पनि धेरै ठाउँमा विभिन्न पर्वदेखि रथजात्रासमेत गरिएको समाचारहरू सुन्न आए तापनि चीनमा रहेका नेवार समुदायले नेवारी चाडपर्व मनाएको विरलै सुनिन्छ। पछिल्लो समय यिऊलगायतका नेपालीहरूको बाक्लो बस्ती भएको सहर र ठाउँमा यसरी पर्वहरू मनाउन थालिएको छ। तापनि बेइजिङमा बीस, तीस वर्षदेखि बस्दैआएका केही नेवार परिवारले बृहत् रूपमा आजसम्म कुनै चाडपर्व मनाएका छैनन्।

‘यतिका वर्षसम्म हामीले हाम्रो संस्कृतिलाई घरैमा सिमित गर्यौँ या कति पटक मनाएनौँ पनि। अबदेखि हाम्रो मौलिक पहिचान बोकेको म्हःपूजालाई सामूहिक रूपमा गर्दैजाने विचार गरेको छु,’ राकेशले भने।

हाल बेइजिङमा कोभिड महामारीको कारण नेपालीहरूको उपस्थिति कम छ। विद्यार्थीहरू पनि न्यून रहेका छन्, कुनै समय पाँच सयको हाराहारीमा नेपाली विद्यार्थी थिए भने व्यापारीहरूको आउजाउ पनि निकै नै बाक्लो हुन्थ्यो।

‘यसपटक हामीले म्हःपूजा गरेको थाहा पाएपछि अर्को साल बेइजिङ र आसपासका साथीहरूले पनि चासो देलान्,’ पविनले थपे। 

विभिन्न निकायको सहयोग र सहकार्यमा नेपाली संस्कृति र चाडपर्व बारे जानकारी दिने तथा सहभागिता गराउने इच्छा पनि छ, तर विदेशमा भनेजस्तो सजिलो हुँदैन, आफ्नो मुन्टो हल्लाउँदै पविनले भने। यसैबीच सुवर्णकी छोरी भने वर्षमा तीनवटा न्यू इयर मनाए भन्दै थिइन्। अनि पविनले तीन होइन चार भन्दै सच्याए।म्हःपूजा सँगसँगै उपस्थित सबैले नेपाल संवत् ११४३ को अवसरमा भिन्तुना आदानप्रदान पनि गरे।