आज फेब्रुअरी १४ तारिख पश्चिमाले मनाउने भ्यालेन्टाइन दिवस हो। वास्तवमा चिनियाँहरूसँग आ-आफ्ना भ्यालेन्टाइन दिवसहरू छन्। उदाहरणकालागि, हान जातीयहरूका लागि चिनियाँ पात्रोमा सातौँ महिनाको सातौँ दिन परम्परागत भ्यालेन्टाइन दिवस हो। आजको कार्यक्रममा म केही अल्पसंख्यक जातिहरूको विशेष भ्यालेन्टाइन दिवसबारे चर्चा गर्छु।
म्याउ जातीयहरूको प्रेम दिवसलाई छाइ शान ह्वा चे भनिन्छ। तर म्याउ जातीयहरूको विभिन्न बसोबास क्षेत्रमा यस पर्वको मिति फरक-फरक छ।
केही क्षेत्रमा चिनियाँ पात्रोअनुसार पहिलो महिनाको दोस्रो दिनदेखि सातौँ दिनसम्म हो, केही क्षेत्रमा पाचौँ महिना वा छैटौँ महिना हो र केही क्षेत्रमा आठौँ महिनामा हो। त्यस दिन म्याउ जातीय युवा-युवतीहरू वृत्ताकार रूपमा उभिएर नाच-गान गर्नुका साथै एक आपस बीच परिचय साटासाट गर्दछन् र आफ्नो प्रेमी प्रेमिका खोज्छन्।
यो पर्वबारे एउटा पौराणिक कथा पनि प्रचलित छ। पहिला फूल नामक एकजना म्याउ जातीय युवती ज्यादै सुन्दरी थिइन्। स्थानीय निरंकुश शासकले उनको अपरहण समेत गरेको थियो। उनका प्रेमीले स्थानीय सर्वसाधारणको सहयोगमा हतियार उठाउँदै विविध कठिनाइको सामना गरी निरंकुश शासकलाई पराजित गरेर प्रेमिका युवतीलाई घर फर्काएको थियो।
युननान प्रान्तीय ता लि शहर पाइ जातिको मुख्य बसोबास क्षेत्र हो। त्यहाँ पनि एउटा सुन्दर प्रेम कथा प्रचलित छ। पौराणिक कथाका अनुसार, पहिला ता ली क्षेत्रमा एक जोडी प्रेम-प्रेमिका बस्दथे। उनीहरू एक आपसलाई ज्यादै माया गर्दथे। तर स्थानीय निरंकुश शासकले सुन्दरी युवतीसँग जबरजस्ती बिवाह गर्न खोजेको थियो। युवतीले अस्वीकार गरेपछि निरंकुश शासकले उनलाई थुनेको थियो। प्रेमीले खतराको वेवास्ता गरेर राती युवतीलाई भेट्न जान्थ्यो। पुतली तालनजिकैको सैनिकले उनीहरूको बारेमा थाहा पाए। त्यसपछि प्रेमी-प्रेमिकाले एक आपसलाई अँगालो हालेर तालमा हामफाले। त्यसपछि तालबाट एक जोडी पुतली उडेर गएको भनिन्छ।
यी प्रेमी-प्रेमिकाको सम्झना गर्नका लागि हरेक चिनियाँ पात्रोको चौथौ महिनाको पूर्णिमामा पाइ जातीयहरू सामूहिक रूपमा पुतली तालनजिकै भेला भएर नाच-गानद्वारा प्रेमी-प्रेमिका खोज्ने रीतिरिवाज छ।
प्रेमबारे यी जातीको कथा पनि मार्मिक छ। एका देशमा, फूलजस्तै सुन्दरी युवती थिइन्। एक युवक शिकारीले उनलाई ब्वाँसोको मुखबाट बचाएका थिए। दुई जना प्रेममा परेका थिए। तर स्थानीय शासकले उनीहरूको सुखमय जीवनमाथि हमला गर्छन्।
एक दिन युवतीले कपालमा सेतो फूल लगाएर शासकसँग बसेर रक्सी खान्छिन्। युवक शिकारीले घर फर्केर सूचना पाएपछि हतियार लिएर शासकको घर जान्छन्। तर उनी पुगेको बेलामा युवती र शासक दुबैको मृत्यु भइसकेको हुन्छ। किनकि त्यो सेतो फूल विषालु थियो। युवक रीसाउँछन् अति दुःखी भएर रून्छन्, कराउँछन्। उनका रगतको आँसुले सेतो फूललाई समेत रातो बनाइदिन्छ।
त्यसैले चिनियाँ पात्रोअनुसार हरेक दोस्रो महिनाको आठौँ दिन यी जातीयहरूले फूल लगाउने प्रेम दिवस हो। त्यस दिनमा युवकले आफूलाई मनपर्ने युवतीको कपालमा एउटा फूल लगाउने गर्दछ। यदि युवतीले पनि त्यो युवकलाई मन पराउने भएमा अर्को फूल दिन्छिन्। यसरी दुई जना प्रेममा बाँधिन्छन्।
नेपाली श्रोताहरू, प्रेम र भ्यालेन्टाइन दिवसबारे नेपालमा कुनै कथा वा रीतिरिवाज छ कि? मलाई सुनाउनुहोस्।