लोपोन्मुख गिद्ध संरक्षण गर्न १८ वर्ष अगाडि पूर्वी नवलपरासीको कावासोती नगरपालिका –१३ पिठौलीमा स्थापना गरिएको जटायु रेष्टुरेन्ट अहिले पर्यापर्यटनको गन्तव्यसँगै जैविक विविधता अध्ययन केन्द्रका रूपमा विकास हुँदैगएको छ।

विगत पाँच वर्ष यता यहाँ जैविक विविधता, पर्यापर्यटन एवम् वन तथा वातावरण अध्ययन गर्ने विद्यार्थी तथा सोधकर्ताहरू गिद्ध, गिद्धका प्रजाति, गिद्धको जीवनशैली र वासस्थानका विषयमा अध्ययन गर्न आउने गरेका जटायु रेष्टुरेन्ट व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष एवम् चराविज्ञ डीबी चौधरीले बताउनुभयो।

अहिले गिद्ध घुम्ने सिजन भएकाले पनि गिद्ध जटायु रेष्टुरेन्टमा गिद्धको सङ्ख्या बढ्दैगएको छ भने गिद्धलाई चाहिने आहार विहारको पनि यहाँ राम्रो व्यवस्थापन भएकाले पनि हरेक वर्षको वैशाख–जेठमा धेरै गिद्ध यहाँ आउने गरेको चौधरीले बताउनुभयो।

रेष्टुरेन्टमा राखिएका गिद्धलाई खाना दिइने गरेको हप्ताको दुई दिनमध्ये एक दिन अध्ययन–अवलोकन गर्न आउनेका लागि खुला गरिएको चौधरीले बताउनुभयो। अहिले एक पटकको अवलोकनमा २० देखि ३० जनासम्म आउने गरेका छन्।

गिद्धलाई खाना खुवाउने र अवलोकन, अध्ययनका लागि समेत सहज हुने भएकाले अब चाँडै हप्ताको दुई दिन अवलोकनका लागि खुला गर्ने अध्यक्ष चौधरीले बताउनुभयो। यहाँका गिद्धलाई हप्ताको दुई दिन खाना दिने गरिएको छ।

विषादीयुक्त आहारा र वासस्थानमा आएको ह्रासका कारण बर्सेनि गिद्ध मासिँदै गएपछि नेपालमा पहिलो पटक १८ वर्षअघि चौधरीको अगुवाइमा समुदाय स्तरबाट जटायु रेष्टुरेन्टको स्थापना गरिएको हो। यहाँ लोपोन्मुख गिद्धलाई विषादीरहित आहारा उपलब्ध गराएर संरक्षण गर्ने उद्देश्यले समुदाय स्तरबाट रेष्टुरेन्टको सञ्चालन र व्यवस्थापन गरिएको छ।

रेष्टुरेन्टले गिद्धको आहाराका लागि गाउँघरबाट मरेका गाईभैँसी ल्याएर फाल्ने गरेको छ। रेष्टुरेन्टको गौशालामा पालिएका गाईबस्तु मरेपछि गिद्धका आहाराका लागि प्रयोग गरिने चौधरीले बताउनुभयो। यसबाहेक जिल्लाभित्र विभिन्न कृषि फार्ममा मरेका गाईभैँसी ल्याएर परीक्षण पश्चात् आहाराका रूपमा प्रयोग गरिने गरिएको छ।

कावासोती –१३ मा रहेको नमुना सामुदायिक मध्यवर्ती वनको करिब ५२ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको जटायु रेष्टुरेन्टमा नेपालमा पाइने नौ प्रजातिका गिद्धमध्ये आठ प्रजातिका गिद्ध पाइने अध्यक्ष चौधरीले जानकारी दिनुभयो। यहाँ अहिले रैथाने प्रजातिका डङ्गर, सेतो र सानो खैरो गिद्ध तथा आगन्तुक प्रजातिका राजगिद्ध, हिमाली गिद्ध, खैरो गिद्ध र लामो ठोडे गिद्ध रहेका छन्। आगन्तुक प्रजातिका गिद्ध भने हिउँदको समयमा आउनेगरेका छन्।

प्रकृतिको कुचीकारका रूपमा रहेका गिद्ध गाईबस्तुलाई प्रयोग गरिने डाइक्लोफेनेकजस्ता औषधिको प्रयोगसँगै वासस्थानमा आएका ह्रासका कारण गिद्ध लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेका चौधरीको भनाइ छ।

 “डाइक्लोफेनेकको प्रयोगगरी उपचार गराइएका पशुको मृत्युपछि सिनो गिद्धले खाएमा मिर्गौलामा असर भई केही दिनमा नै गिद्ध मर्ने गरेका तथा वासस्थानमा आएको ह्रासका कारणले गिद्ध लोपोन्मुख अवस्थामा पुगेका छन्। पछिल्लो समय गिद्ध बस्ने तथा गुँड लगाउने सिमलका रुख मासिँदै गएपछि गिद्धको वासस्थानमा ह्रास आएको चौधरीको भनाइ छ।

जटायु रेष्टुरेन्टले गिद्ध अवलोकन गर्न आउने विदेशी पर्यटकसँग एक हजार र नेपाली पर्यटकसँग तीन सय रुपियाँ लिने गरेको छ। गिद्ध संरक्षणका लागि समुदायस्तरमा नेपालमा पहिलो पटक सन् २००६ मा गिद्ध अर्थात् जटायु रेष्टुरेन्टको स्थापना गरिएको गोरखापत्र अनलाइनले लेखेको छ।