नेपालमा पछिल्लो समय भुक्तानीको माध्यमका रुपमा क्युआर कोड लोकप्रिय बन्दै गएको छ। बैंकिङ क्षेत्रले प्रविधिको प्रयोगलाई प्राथमिकता दिँदै जाँदा क्युआर कोडमार्फत हुने भुक्तानी पनि बढेको कारोबार अनलाइनले लेखेको छ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार एकै महिनामा क्युआर कोडबाट १ करोड १८ लाख पटक कारोबार भएको छ। गत वर्षको असोजको तुलनामा यो वर्षको असोजमा क्युआर कोडबाट हुने कारोबार तीन गुणाभन्दा धेरैले बढेको छ। गत वर्षको असोजमा ३५ लाख ६५ हजार पटक कारोबार भएको थियो। क्युआरबाट हुने भुक्तानी रकम पनि बढ्दो क्रममा रहेको छ। गत वर्षको असोजमा क्युआर कोडबाट १५ अर्ब ७८ करोड रुपैयाँ भुक्तानी भएको थियो। चालु आवको असोजमा दोब्बरभन्दा धेरैले बढेर ३६ अर्ब २१ करोड रुपैयाँको भुक्तानी भएको छ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार भदौमा १ करोड १७ लाख ९९ हजार १७५ पटक कारोबार हुँदा ३० अर्ब ५६ करोड रुपैयाँ क्युआर कोडबाट भुक्तानी भएको छ। भदौको तुलनामा असोजमा क्युआर कोडबाट हुने भुक्तानी १८.४८ प्रतिशतले बढेको छ। पछिल्लो समय ठेलागाडामा वस्तु बेच्ने साना तथा मझौला व्यापारी, किराना पसलदेखि ठूला व्यापार व्यवसायमा समेत क्युआर कोडले प्राथमिकता पाउन थालेका छन्।

साथमा नगद बोकेर हिँड्नु नपर्ने तथा प्रयोगमा सहज, सरल र सुरक्षित हुने भएकाले क्युआर कोडमार्फत हुने भुक्तानी लोकप्रिय बन्दै गएको हो। क्युआर कोडमार्फत हुने भुक्तानीको प्रवर्द्धनका लागि राष्ट्र बैंकले अभियान नै चलाएको थियो। गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले किरानादेखि अन्य व्यापार व्यवसायमा आफ्नै उपस्थितिमा क्युआर कोडबाट भुक्तानीको सुरुवात गराउनु भएको थियो।

राष्ट्र बैंकका सहायक सूचना अधिकारी भागवत आचार्य इन्टरनेट तथा प्रविधिको बढ्दो प्रयोगसँगै क्युआर कोडमार्फत हुने भुक्तानीले छलाङ मारेको बताउनुहुन्छ। ‘राष्ट्र बैंकले विभिन्न माध्यमबाट क्युआर कोडमार्फत भुक्तानी गर्नका लागि कार्यक्रमहरू पनि गरेको छ। त्यसमाथि प्रयोगका लागि सरल र सहज भएकाले जनमानसमा यसको लोकप्रियता बढेको हो,’ आचार्यले भन्नुभयो।

उहाँका अनुसार सेवा प्रदायकहरूले पनि साथ दिँदा क्युआर कोडमा अत्यधिक सफलता मिलेको हो। उहाँले यसको प्रयोगलाई थप वृद्धि गर्नका लागि राज्यले सहुलियत दरमा इन्टरनेटको पहुँच सबै नागरिकमा पुर्याउनुपर्नेमा जोड दिनुभयो। उहाँले भन्नुभयो, ‘मोबाइल डेटा चलाएर क्युआर कोडमार्फत भुक्तानी गर्ने सबैको क्षमता वा चाहना हुँदैन। राज्यले सहुलियत दरमा इन्टरनेट दिएर यसतर्फ नागरिकलाई थप आकर्षित गर्नुपर्छ।’

पछिल्लो समय क्युआर कोडको सफलतासँगै कतैकतै पुरानो फोटो देखाएर भुक्तानी भइसकेको भन्दै ठगी गर्ने क्रम पनि बढेको छ। आचार्यले भन्नुभयो, ‘नागरिकले यसप्रति सजग हुन जरुरी छ। भर्खरै भुक्तानी भएको अवस्थामा मितिदेखि समयसम्म हेर्न सकिन्छ, त्यसप्रति चनाखो रहेमा ठगी हुनबाट बच्न सकिन्छ।’

राष्ट्र बैंकका अनुसार असोजसम्ममा मोबाइल बैंकिङ प्रयोगकर्ता संख्या २ करोड २२ लाख ८४ हजार २ सय २२ पुगेको छ। गत आर्थिक वर्ष २०७९–८० को असोजसम्म यो संख्या १ करोड ९१ लाख २ हजार ६ सय ५२ मात्रै थियो। यसरी हेर्दा एक वर्षमा ३१ लाख ८१ हजार ५ सय ७० नयाँ प्रयोगकर्ता थपिएको केन्द्रीय बैंकको तथ्यांकले देखाएको छ। प्रयोगकर्ता बढ्दै जाँदा मोबाइल बैंकिङबाट हुने कारोबार रकममा पनि उल्लेख्य वृद्धि भएको छ।

यस वर्ष असोजमा ३ करोड २७ लाख ७२ हजार ८ सय ३९ पटकमा कुल २ खर्ब ७७ अर्ब ८२ करोड रुपैयाँबराबर कारोबार भएको छ। अघिल्लो वर्ष असोजमा भने २ करोड ९ लाख ९ हजार ३ सय ६१ पटकमा कुल १ खर्ब ६२ अर्ब १३ करोड रुपैयाँबराबर मात्रै कारोबार भएको थियो। अघिल्लो वर्षको तुलनामा यस वर्ष मोबाइल बैंकिङबाट भएको कारोबार करिब दोब्बरले वृद्धि भएको तथ्यांकले देखाएको छ।

मोबाइल बैंकिङ प्रयोगकर्ताका साथमा डिजिटल वालेट प्रयोकर्ताको संख्या पनि वृद्धि भएको छ। तथ्यांकअनुसार यस वर्ष असोजसम्मको वालेट प्रयोगकर्ता संख्या २ करोड २ लाख ७६ हजार १ सय ६१ छन्। तर, अघिल्लो वर्ष असोजसम्म भने वालेट प्रयोकर्ता संख्या १ करोड ४८ लाख ३९ हजार ८ सय २० थियो। यस्तै वालेटबाट हुने गरेको कारोबार रकममा पनि वृद्धि भएको छ।

राष्ट्र बैंकका अनुसार यस वर्ष असोजमा २ करोड २६ लाख २२ हजार १ सय ७० पटकमा कुल २२ अर्ब ७९ करोड रुपैयाँबराबर कारोबार भएको छ। गत आर्थिक वर्ष असोजमा भने १ करोड ५७ लाख ३ हजार ४२ पटकमा कुल १६ अर्ब ५६ करोड रुपैयाँबराबर कारोबार भएको थियो। तथ्यांकअनुसार यस वर्ष असोजमा इन्टरनेट बैंकिङबाट ११ अर्ब ८० करोड, क्युआरबाट ३६ अर्ब २१ करोड र रियल टाइम गेट सेटलमेन्ट (आरटिजिएस) बाट सबैभन्दा बढी २७ खर्ब ५९ अर्ब ७९ करोड रुपैयाँबराबरको कारोबार भएको छ।