स्वदेशमा काम नपाएपछि रोजगारीको अवसर खोज्दै दैनिक दुई हजार हाराहारी नेपाली विदेश पुग्छन् । त्यसमध्ये नेपाली महिलाको हिस्सा ११ प्रतिशत पुगेको छ । सरकारले घरेलु कामदारका रुपमा खाडी मुलुक जाने महिलालाई रोक लगाएको धेरै समय भयो। तर, रोजगारीको अवसर खोज्दै विदेश जाने महिलाको संख्या उल्टो बढेको छ ।

चालु आर्थिक वर्षको सात महिनामा श्रमस्वीकृति लिएर विदेश पुग्ने नेपालीको संख्या ४ लाख माथि छ । त्यसमध्ये ४५ हजार महिला हुन् । यो कुल संख्याको करिब ११ प्रतिशत हो । सरकारले बेला–बेलामा विभिन्न मुलुकमा महिलालाई जान रोक्दै आएको छ । यस्तै, विदेशमा महिलाले धेरै दुःख पाएका घटनाहरु पनि बाहिर आइरहेका छन्। तरपनि विदेश जाने महिलाको संख्या कम भएको छैन। उल्टो बढ्दै गएको छ ।

गत आर्थिक वर्षको ७ महिनाको तुलनामा चालु आवमा विदेश जाने महिलाको संख्या दुई प्रतिशतले बढेको छ । गत वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाको हिस्सा ९ प्रतिशत रहेकोमा चालु आवमा ११ प्रतिशत पुगेको हो । गत वर्ष माघसम्ममा ४३ हजार महिला वैदेशिक रोजगारीमा गएका थिए । यो वर्ष यो संख्या ४५ हजार पुगेको छ । पछिल्लो ५ वर्षमा विदेश जाने महिलाको संख्या यस्तै गरी वर्षेनि बढ्दो छ ।

वैदेशिक रोजगार विभागले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकअनुसार गत ५ वर्षमा विदेश जाने महिलाको हिस्सा ५ प्रतिशतबाट बढेर ११ प्रतिशत पुगेको छ । विभागका निर्देशक लोकनाथ भुसालले वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको कुल संख्या वृद्धिसँगै महिलाको हिस्सा बढेको बताउनुभयो। कारोबार अनलाइनका अनुसार पछिल्लो समय घरको कामकाजमा मात्र सीमित रहेका महिला पनि रोजगारीका लागि विदेश जान थालेपछि महिलाको हिस्सा बढेको देखिन्छ।

२०७४ मा संसद्को परराष्ट्र तथा श्रम सम्बन्ध समितिले गरेको अध्ययनले घरेलु श्रमिकका रुपमा जाने महिला असुरक्षित रहेको देखाएको थियो । यही अध्ययनका आधारमा समितिले महिलालाई खाडी मुलुक जान रोक लगाउन सरकारलाई निर्देशन दिएको थियो । सरकारले महिलालाई घरेलु कामदारका रुपमा विदेश जान रोक लगाएको केही वर्ष संख्या घट्दै गएको थियो ।

सरकारले घरेलु श्रमिकका रुपमा जाने महिलाको श्रमस्वीकृति रोक्का गरे पनि आव २०७८–७९ मा सबैभन्दा बढी महिलाले विदेश जान श्रमस्वीकृति लिएका थिए । विभागका अनुसार यूएई, कतार, कुबेत, साइप्रस र मलेसियाजस्ता श्रम गन्तव्यमा नेपाली महिला श्रमिक रोजगारका लागि बढी जाने गरेका छन् । सरकारले वैदेशिक रोजगारीका लागि एक सय १० देश खुला गरेको छ । विदेश जाने कुल महिलामध्ये यूएई र कतार जाने ६० प्रतिशतभन्दा बढी छन् । संस्थागत (मेनपावर) बाट वैदेशिक रोजगारीमा जानेमध्ये महिलाको हिस्सा भने ३ प्रतिशतभन्दा कम छ ।

वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको कुल संख्या हेर्दा अधिकांश तराईका जिल्ला र त्यसमा पनि मधेश प्रदेशको बाहुल्यता छ । तर, विदेश जाने महिलाको सूची भने फरक देखिन्छ । विदेश जाने महिलामा पहाडबाट बसाइँ सर्ने तराईका जिल्ला र बागमती प्रदेशका पहाडी जिल्लाको बाहुल्यता छ । जिल्लागत हिसाबले सबैभन्दा बढी झापा, सिन्धुपाल्चोक, मोरङ र काठमाडौंका महिला बढी छन् । यस्तै, सीप र दक्षताको तुलना गर्दा वैदेशिक रोजगारीमा जाने पुरुषको तुलनामा महिलाको प्रतिशत राम्रो देखिएको छ । वैदेशिक रोजगारीमा जाने पुरुषमध्ये ०.०५ प्रतिशत उच्च दक्ष र ०.११ प्रतिशत पेशाकर्मी छन् । यसमा महिलाको हिस्सा भने क्रमशः ०.०६ र ०.३० प्रतिशत छ ।

यस्तै दक्ष, अर्धदक्ष र अदक्षमा भने पुरुषको तुलनामा महिलाको संख्या बढी छ । नेपाल श्रम आप्रवासन प्रतिवेदनमा महिला श्रमिकमध्ये संयुक्त अरब इमिरेट्स सबैभन्दा बढी छनोटको गन्तव्य मुलुक रहेको जनाइएको छ। कुल महिला श्रमिकको ५० प्रतिशतभन्दा बढी पुनः श्रमस्वीकृति संयुक्त अरब इमिरेट्सको लागि गरिएको पाइएको छ । महिला श्रमिक विशेषगरी सरसफाइ, आतिथ्य र हेरचाह तथा स्याहारसुसार जस्ता क्षेत्रहरूमा केन्द्रित भएको पाइएको छ ।

वैदेशिक रोजगारीका क्रममा ठगीमा परेका श्रमिकको निःशुल्क कानुनी सेवा दिँदै आएको पिपुल फोरमले गरेको अध्ययनले समेत वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाको संख्या वृद्धि भएको देखाएको छ । फोरमका अध्यक्ष सोम लुइँटेलले विगत दुई दशकयता कामका लागि विदेशिने नेपाली महिलाको संख्या धेरै वृद्धि भएको बताए । उनले घरेलु कामदारको रुपमा विदेश जाने महिलालाई प्रतिबन्ध गर्ने भन्दा पनि व्यवस्थित गर्नुपर्नेमा जोड दिए । उनका अनुसार प्रतिबन्ध लगाएपछि अवैध बाटो गरेर विदेश जाने र असुरक्षित हुनेको संख्या छ । नेपालले औपचारिक रूपमा १११ राष्ट्रहरूमा वैदेशिक राजगारीका लागि खुला गरेको छ । अधिकांश महिला आप्रवासी कामदारहरू केयरटेकर, नर्स र घरेलु कामदारका रुपमा यूएई, कतार, साउदी अरेबिया, कुबेत, साइप्रस, इजरायल र जोर्डन जस्ता गन्तव्य मुलुकमा जाने गरेका छन् ।

घरेलु कामदारको रुपमा काम गरेका महिला आप्रवासी कामदार न्यूनतम कानुनी संरक्षणबाट वञ्चित हुनुका साथै महिला कामदारप्रतिको नकारात्मक सामाजिक दृष्टिकोण पनि मुख्य समस्याको रुपमा छ। महिलालाई वैदेशिक रोजगारीमा घरेलु कामदारको रुपमा पठाउनेबारे फरक–फरक मत छ । वैदेशिक रोजगारीमा जाने महिलाको स्वतन्त्रता र सुरक्षालाई लिएर प्रतिबन्ध लगाउने र खुला गर्ने भन्ने अहिले बहसको विषय बनिरहेको छ ।