गालामा सेतो, शरीरमा खैरो र फुस्रो प्वाँख हालेको चरा 'फुस्रो सारौं' नेपालमा पहिलो पटक देखिएको छ। अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र आयोजना (एक्याप) भित्र पर्ने लोमान्थाङमा वैशाख २५ गते पहिलो पटक उक्त चरा देखिएको हो।

चीनको स्वायत्त प्रदेश तिब्बतको सिमानासँग जोडिएको ३ हजार ८४० मिटर उचाइमा अवस्थित लोमान्थाङमा फुस्रो सारौं देखिएसँगै नेपालमा पाइने चराको अभिलेखमा एउटा प्रजाति थप भएको नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीका अध्यक्ष डा. तुल्सी सुवेदीले बताउनु भएको सेतोपाटी अनलाइनले लेखेको छ।

उहाँका अनुसार यसअघि नेपालमा ८ सय ९४ प्रजातिका चरा पाइन्थ्यो। अब यसको संख्या ८९५ पुगेको छ। लोमान्थाङमा फुस्रो सारौं देख्ने पहिलो व्यक्ति चराविद् शंकर तिवारी हुनुहुन्छ। चरा अवलोकन, अध्ययन र अनुसन्धानमा झण्डै ३५ वर्ष बिताएका तिवारीले गत वैशाख २५ गते पहिलो पटक लोमान्थाङको खुला मैदानमा यो चरा देखेको उहाँ बताउनुहुन्छ।

‘त्यतिबेला नै यो नेपालमा अहिलेसम्म नदेखिएको चरा हो भन्ने लागेको थियो। त्यसैले क्यामेरा तेर्स्राएर फोटो खिचिहालेँ,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘केही तस्बिर लिएपछि चरा उडेर नजिकै टाँगिएको तारमा गएर बस्यो। तारमा बसेको फुस्रो सारौंको पनि फोटो खिचेँ।’

तिवारीसँगै १२ जना अमेरिकी पर्यटक पनि लोमान्थाङ पुगेका थिए। उहाँको टोलीमा एक जना अमेरिकी चराविद् माथ्यु विथरो पनि सँगै हुनुहुन्थ्यो। अरू पर्यटकका उद्देश्य लोमान्थाङका प्रकृति र संस्कृति हेर्नु थियो तर उहाँहरूको उद्देश्य चरा।

लोमान्थाङ जाँदा नै ठाउँ-ठाउँमा चरा हेर्दै जानु भएका तिवारी र विथरो लोमान्थाङमा पाँच दिन बस्नुभयो। उच्च हिमाली भेग र बेजोड हावा चल्ने भएकाले विथरोको स्वास्थ्यमा खराबी आएको थियो। वैशाख २५ गते बिहान विथरो आराम गरिरहेका थिए। तिवारी क्यामेरा भिरेर चिसो मरूभूमितिर आँखा दौडाउँदै हुनुहुन्थ्यो।

फुस्रो सारौंका केही फोटो लिएपछि तिवारी होटल फर्किनुभयो। अमेरिकी चराविद् विथरोलाई लोमान्थाङमा देखिएका नयाँ चरा देखाउनुभयो। बिरामी भएर आराम गरिरहनु भएका विथरोलाई पनि त्यो चरा हेर्न मन लाग्यो। उहाँ खुसी भएर जुरूक्क उठ्नुभयो।

‘बिरामी मान्छे नयाँ प्रजातिको चरा देखेको भनेपछि जुरूक्कै उठ्नुभयो, सन्चो भएजस्तो गरी निस्कनुभयो,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘सौभाग्यवश त्यो चरा उडेर कतै गएको रहेनछ।’

उहाँहरू दुवैले फोटो खिच्नुभयो। चरा नजिकैको रूखमा गएर बस्यो। त्यहाँ पनि उहाँहरूले फोटो खिच्नुभयो। सानो-सानो समूहमा उड्ने फुस्रो सारौं लोमान्थाङमा देखिएको भने एक्लै थियो। ‘कतै बाटो बिराएर लोमान्थाङ आइपुगेको हो कि,’ तिवारीले शंकाको भाव व्यक्त गर्दै भन्नुभयो।

नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीका अनुसार यो प्रजातिका चरा उत्तर र पूर्वी एसियाका चीन, जापान, मंगोलिया, उत्तर कोरिया, रूस, दक्षिण कोरिया, हङकङ, ताइवान र भियतनाममा आवासीय रूपमा पाइन्छ। यस्तै, लाओस, म्यानमार, फिलिपिन्स र थाइल्याण्डमा फिरन्ते चराका रूपमा रेकर्ड भएको कमिटीका अध्यक्ष सुवेदीले बताउनुभयो।

नेपालमा पहिलो पटक देखिएको फुस्रो सारौंका विवरण र तस्बिरहरू तिवारीले नेपाल बर्ड रेकर्ड कमिटीमा बुझाउनु भएको थियो। कमिटीले तस्बिरको विश्लेषणसहित अन्तर्राष्ट्रिय पंक्षीविद्हरूसँग राय सुझव लिएर नेपालमा देखिएको चराको अभिलेखमा समेटेको सुवेदीले बताउनुभयो।

लोमान्थाङमा भेटिएका चरा करिब १ वर्ष उमेरको मात्र रहेको चराविद् तिवारीले बताउनुभयो। यसले फूल पार्ने र कोरल्ने बेला नभएको उहाँको भनाइ छ। 

नेपालमा पहिलो पटक रेकर्ड गरिएको 'फुस्रो सारौं' निरन्तर रूपमा नेपाल बस्छ कि बस्दैन भनेर उपल्लो मुस्ताङमा अध्ययन हुनुपर्छ। तर अहिलेसम्म उक्त क्षेत्रमा पाइने चराका विषयमा अनुसन्धान हुन नसकेको बर्ड रेकर्ड कमिटीका अध्यक्ष सुवेदी बताउनुहुन्छ। ‘नेपालमा फुस्रो सारौं निरन्तर आउँछ कि आउँदैन भनेर अनुसन्धान भएको छैन,’ उहाँले भन्नुभयो, ‘फिरन्ते भएर आएको हो कि बाटो बिराएर यसै भन्न सकिँदैन।’