असार १२ गतेसम्म देशभरि ९.८ प्रतिशत धान रोपाइँ भएको छ। कृषि विभागका अनुसार सबभन्दा बढी सुदूरपश्चिम प्रदेशमा २५ प्रतिशत धान रोपाइँ भएको छ भने सबभन्दा कम मधेश प्रदेशमा २.९ प्रतिशत मात्र भएको गोरखापत्र अनलाइनले लेखेको छ।

गत वर्ष असार १० सम्म सुदूरपश्चिम प्रदेशमा २२.६ प्रतिशत मात्र रोपाइँ भएको थियो भने मधेश प्रदेशमा २.९ प्रतिशत रोपाइँ भएको थियो। यस वर्ष कर्णाली प्रदेशमा २३.९ प्रतिशत रोपाइँ भएको छ भने बागमती प्रदेशमा १८.३ प्रतिशत रोपाइँ भएको छ। लुम्बिनी प्रदेशमा ८.८ प्रतिशत र गण्डकी प्रदेशमा ८.३ प्रतिशत रोपाइँ भएको छ। कोशीमा ५.६ प्रतिशत रोपाइँ सम्पन्न भएको विभागले जनाएको छ। 

यस वर्ष कुल १३ लाख ९८ हजार ८३६ क्षेत्रफलमा धान रोपाइँ हुने विभागले जनाएको छ। त्यसमध्ये हालसम्म एक लाख ३६ हजार ४११ क्षेत्रफलमा धान रोपाइँ भइसकेको छ। गत वर्ष यतिबेला ८.७५ प्रतिशत मात्र रोपाइँ भएको थियो। 

सरकारले यस वर्ष ‘जलवायुमैत्री कृषि, धान उत्पादनमा वृद्धि’ भनी मूल नाराका असार १५ गते २१ औँ राष्ट्रिय धान दिवस तथा रोपाइँ महोत्सव मनाउन गइरहेको छ। 

यस पटकको धान दिवसको मुख्य कार्यक्रम चितवनको बछौलीमा हुने कृषि विभागका महानिर्देशक डा. नरहरिप्रसाद घिमिरेले बताउनुभयो। विभागले बिहीबार पत्रकार सम्मेलन गरी प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र कृषि तथा पशुपन्छी विकासमन्त्री ज्वालाकुमारी साहको उपस्थितिमा धान दिवस चितवनमा मनाउने जानकारी गराएको छ। 

यसअघि प्रत्येक धान दिवस काठमाडौँमै मनाउँदै आएको थियो। कृषिमन्त्री साहको विशेष पहलमा यस पटकको धान दिवस उपत्यकाबाहिर मनाउन लागिएको हो। जलवायु परिवर्तनका कारण धान खेतीमा बढ्दो नकारात्मक असरलाई न्यूनीकरण गर्न जलवायु अनुकूलित प्रविधिको अनुसन्धान र विकास एवं विकास तथा उपलब्ध प्रविधिको प्रचार गरी त्यसको अवलम्बन गर्न यस पटकको नाराले सन्देश दिएको महानिर्देशक घिमिरे बताउनुभयो। 

धान एक बाली मात्र नभई औसत नेपालीको जीवन पद्धति पनि रहेको बताउँदै महानिर्देशक घिमिरेले धानमा अन्तर्निहित विविध महत्वलाई दृष्टिगत गरी यसको उत्पादन वृद्धि आधुनिकीकरण र व्यवसायीकरणलाई प्रवर्धन गर्नका लागि २०६१ सालदेखि नियमित रूपमा प्रत्येक वर्ष असार १५ गते राष्ट्रिय धान दिवस तथा रोपाइँ महोत्सव मनाउने गरिएको बताउनुभयो। 

चालु आर्थिक वर्षमा ५७ लाख २४ हजार २३४ मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको छ। गत वर्ष ५४ लाख ८६ हजार ४७२ मेट्रिक टन उत्पादन भएको थियो। आगामी आवमा धान उत्पादनमा वृद्धि हुने अनुमान कृषि मन्त्रालयले गरेको छ। धान बालीको औसत उत्पादकत्व गत आवको तुलनामा ४.९७ प्रतिशतले वृद्धि भई ३.९८ मेट्रिक टन प्रतिहेक्टर पुगेको छ, जुन गत चार वर्षको औसत उत्पादकत्वभन्दा ६.९२ प्रतिशतले बढी रहेको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ।  

धान उत्पादनमा वृद्धि भएपछि गत वर्षभन्दा कम क्षेत्रफलमा धान रोपाइँ भएको थियो। आव २०७९/८० मा १४ लाख ४७ हजार ७८९ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो भने चालु आवमा १४ लाख ३८ हजार ९८९ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो। गत वर्षभन्दा आठ हजार आठ सय हेक्टर क्षेत्रफलमा कम रोपाइँ भएको थियो तैपनि धान उत्पादन वृद्धि भएको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ। 

नेपाललाई खानका लागि मात्र ६८ लाख ७० हजार मेट्रिक टन धान चाहिन्छ। त्यसबाहेक बिउ, रक्सी, दानालगायत अन्य प्रयोजनका लागि छुट्टै ११ लाख मेट्रिक टन धानको आवश्यकता पर्छ अर्थात् नेपाललाई ७९ लाख ७० हजार मेट्रिक टन धानको आवश्यकता छ। यो हिसाब गर्दा २३ लाख ७९ हजार मेट्रिक टन धानको अभाव रहेको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ। 

तत्कालका लागि ६८ लाख ७० हजार मेट्रिक टन धान उत्पादन गर्न सकियो भने आयात गर्नु नपर्ने कृषि मन्त्रालयको दाबी रहेको छ। खानका लागि मात्र १३ लाख मेट्रिक टन धानको आवश्यकता छ, जसलाई चैते धानबाट पुर्‍याउन सकिने योजना कृषि मन्त्रालयले बनाएको छ। 

नार्कले चैते धानसम्बन्धी अध्ययन २०७४ सालदेखि थालेको हो। २०७४ सालमा नार्कले चैतमा किसानलाई चैते–५ जातको धान लगाउन सकिने सिफारिस गरेको थियो। त्यही बेलादेखि चैते धानमा सरकारले लगानी गर्न सुरु गरेको देखिन्छ। चैते–५ जातको धानको दाना मसिनो, धेरै फल्ने, रोग र किरा कम लाग्ने भनेर प्रमाणित गरेपछि किसानले यो धान लगाउन सुरु गरेका थिए। अहिले किरा कम लाग्ने, मोटो दाना भएको चैते–४ जातको धान पनि आइसकेको छ। यो जात पनि किसानले मन पराउन थालेका छन्। 

बाह्रै महिना सिँचाइ सुविधा हुने केही ठाउँमा मात्र चैते धान लगाउने गरिएकामा अहिले नार्कले निकालेका नयाँ नयाँ जात कम सिँचाइ हुने ठाउँमा पनि लगाउन थालिएको छ। हाल हर्दिनाथ–१, चैते–३, चैते–२, चैते–४, चैते–५, चैते–६ जातका धान लगाउने गरिएको छ। हाल नेपालमा एक लाख ५० हजार हेक्टरमा चैते धान खेती हुन्छ।