नेपालमा मनसुन सक्रिय भएसँगै धान रोपाइँ हुने क्षेत्रफल बढेको छ । दुई साता अवधिमा मुलुकभर ५ लाख ९५ हजार १ सय २९ हेक्टरमा रोपाइँ भएको छ । यो कुल धान रोपाइँ हुने क्षेत्रफलको ४२.६ प्रतिशत हो । मुलुकभर १३ लाख ९८ हजार २ सय अर्थात् ७३.७३ हेक्टरमा धान रोपाइँ हुन्छ । मनसुन सक्रिय भएपछि रोपाइँको तथ्यांक उत्साहजनक रूपमा बढेको कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले जनाएको कान्तिपुर अनलाइनले लेखेको छ। 

असार पहिलो दुई साता धान रोपाइँ सन्तोषजनक थिएन । असार १२ सम्म ९.८ प्रतिशत अर्थात् १ लाख ३६ हजार ४ सय ११ हेक्टरमा मात्रै रोपाइँ भएको थियो । त्यसबीचमा मनसुन सक्रिय भयो । रोपाइँ गर्न धेरैजसो ठाउँमा पानीको समस्या भएन । त्यही कारण रोपाइँ पनि उत्साहजनक छ । असार २३ सम्म रोपाइँ भएको क्षेत्रफल बढेर ४२.६ प्रतिशत (५ लाख ९५ हजार १ सय २९ हेक्टर) पुगेको मन्त्रालयका प्रवक्ता हरिबहादुर केसीले जनाउनुभयो।

‘रोपाइँको तथ्यांक हेर्दा सामान्य छ, पानी पर्‍यो, रोपाइँ पनि भएकै छ । पानीकै कारण रोपाइँमा ढिलाइ भइसकेको छैन,’ मन्त्रालयका प्रवक्ता हरिबहादुर केसीले भन्नुभयो, ‘असार १२ सम्म १ लाख ३६ हजार ४ सय ११ हेक्टरमा रोपाइँ भयो । असार २३ सम्म आइपुग्दा रोपाइँ थप बढेर साढे ४ लाख हेक्टरबाट बढेर ५ लाख ९५ हजार १ सय २९ हेक्टरमा पुगेको छ ।’ पर्याप्त सिँचाइ अभावले धान रोपाइँ गर्न मनसुन कुर्नुपर्छ । पानी परेपछि बल्ल असारेबाली सुरु हुन्छ । त्यही कारण असार दोस्रो सातासम्म रोपाइँ सुस्त थियो । पानी अभावकै कारण रोपाइँ ढिलाइ भएको कृषि विभागका महानिर्देशक नरहरिप्रसाद घिमिरेले बताएका थिए । उहाँका अनुसार दोस्रो सातासम्म नेपालको पूर्वी क्षेत्रमा मात्रै रोपाइँ भएको थियो । अहिले भने रोपाइँ भएको क्षेत्रफल बढेको छ।

सबैभन्दा बढी सुदूरपश्चिममा ८६ प्रतिशत (१ लाख ५० हजार ६२ हेक्टरमा) रोपाइँ भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । यहाँ १ लाख ७४ हजार ५ सय ७६ हेक्टरमा धान रोपाइँ हुन्छ । दोस्रोमा गण्डकीमा ४९.७ प्रतिशत (४७ हजार ७ सय ३३ हेक्टर) मा रोपाइँ भएको छ । गण्डकीमा ९६ हजार ५३ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ । कर्णालीमा ४७.५ प्रतिशत (१९ हजार ९ सय ४ हेक्टर) मा रोपाइँ भएको छ । यस क्षेत्रमा ४१ हजार ९ सय ४ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ । लुम्बिनीमा भने ४४.४ प्रतिशत (१ लाख ३८ हजार ३ सय ६४ हेक्टर) मा रोपाइँ भएको छ ।

लुम्बिनीमा ३ लाख ११ हजार ६ सय ४३ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ । वाग्मतीमा ४०.२ प्रतिशत (४६ हजार ४४ हेक्टर) मा रोपाइँ भएको छ । यहाँ १ लाख १४ हजार ५ सय ६१ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ । यीबाहेक मुख्य धान उत्पादन हुने मधेशमा भने २५.५ प्रतिशत मात्रै रोपाइँ भएको छ । यहाँ ३ लाख ८३ हजार १ सय ५० हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ । तर असार २३ सम्म ९७ हजार ८ सय ५१ हेक्टरमा मात्रै रोपाइँ भएको छ । मन्त्रालयका अनुसार कोशीमा ३४.४ प्रतिशत (९५ हजार १ सय ७० हेक्टरमा) रोपाइँ भएको छ । यहाँ २ लाख ७६ हजार ३ सय ८६ हेक्टरमा रोपाइँ हुन्छ ।

बढी धान खेती हुने मधेशमा समयमै रोपाइँ नहुँदा यसले उत्पादनमा पनि प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ । यहाँ सिँचाइ अभावका कारण रोपाइँ कम भएको हो । तर सरकारले सिँचाइ सुविधा बर्सेनि बढेको दाबी गर्दै आएको छ ।

‘संघीय आयोजनाबाट ०८० मसान्तसम्म १५ लाख ५५ हजार ५ सय ८ हेक्टर जमिनमा सिँचाइ पुगेको थियो । चालु आर्थिक वर्षको फागुनसम्म सतहतर्फ ६२० हेक्टर, लिफ्टतर्फ २७० हेक्टर, भूमिगततर्फ ७०० हेक्टर र जलशायतर्फ ५० हेक्टर गरी थप १६४० हेक्टर जमिनमा सिँचाइ पुगेको छ,’ आर्थिक सर्वेक्षण ०८०/८१ मा भनिएको छ, ‘योसमेत गरी हालसम्म १५ लाख ५७ हजार १ सय हेक्टर जमिनमा सिँचाइ पुगेको छ । सिँचाइ सुविधा पुगेका क्षेत्रमध्ये ६५.७ प्रतिशतमा तह सिँचाइ र ३४.१ प्रतिशतमा भूमिगत सिँचाइ छ ।’ सरकारी तथ्यांकले सिँचाइको सुविधा बढेको दाबी गरे पनि किसानले अनुभूति गर्न सकेका छैनन्, जसले गर्दा मधेशमा समयमै रोपाइँ हुन सकेन ।

जल तथा मौसम विज्ञान विभागले सोमबारदेखि मनसुन केही दिन क्रमशः निष्क्रिय हुँदै जाने र मुलुकका अधिकांश भू–भागमा वर्षा कम हुने पूर्वानुमान गरेको छ । न्यूनचापीय रेखा क्रमिक रूपमा दक्षिणतर्फ सर्दै जाने भएकाले मुलुकमा मनसुनको सक्रियतामा कमी आई वर्षा कम हुने जनाएको छ । यसले पनि रोपाइँमा थप प्रभाव पार्न सक्ने जानकार बताउँछन् । ‘पहाडी क्षेत्रमा धान रोपाइँका लागि पानी पुगेकै छ । अब मधेशमा पानी चाहिएको छ । मधेशमा पानी कति पर्छ भन्ने छ, पानी पर्‍यो भने रोपाइँ राम्रै हुन्छ,’ प्रवक्ता केसीले भन्नुभयो।

रोपाइँ कम हुँदा उत्पादन स्वतः घट्छ । फलस्वरूप आयातमै निर्भर हुनुपर्ने बाध्यता छ । आर्थिक वर्ष ०८०/८१ मा ५७ लाख २४ हजार २ सय ३४ टन धान उत्पादन भएको भन्सार विभागको तथ्यांक छ । यो परिमाण गत आर्थिक वर्षको तुलनामा ४.३३ प्रतिशतले बढी हो । धान उत्पादन बढे पनि चालु आर्थिक वर्षको ११ महिनामा ८८ करोडको २१ लाख ७ हजार किलो धानको बीउ, ११ अर्ब ५५ करोडको ३० करोड ५३ लाख १० हजार किलो धान र ८ अर्ब ६९ करोडको ८ करोड २७ लाख ६९ हजार किलो चामल आयात भएको छ ।