वन्यजन्तु अवलोकनका लागि नेपालको पहिलो पर्यटकीय गन्तब्य चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज घुम्ने पर्यटकको संख्या गएको आर्थिक वर्षमा तीन लाख नाघेको छ । यो संख्या अहिलेसम्म कै उच्च भएको निकुञ्ज अधिकारीहरू बताउँछन् । निकुञ्जका सूचना अधिकारी रहेका संरक्षण अधिकृत गणेशप्रसाद तिवारीका अनुसार गएको आर्थिक वर्ष ०८०/८१ मा कुल तीन लाख ६ हजार ८३७ जनाले चितवन निकुञ्ज घुमेका छन् ।

निकुञ्जले गएको आर्थिक वर्षमा ३६ करोड ७२ लाख ९२ हजार ८ सय ७ रुपैयाँ राजश्व आम्दानी गरेको छ । त्यसअघि आर्थिक वर्ष ०७९/८० मा पर्यटक संख्या दुई लाख ९९ हजार ४ सय १२ थियो । २९ करोड ८९ लाख ६५ हजार ४ सय ९५ रुपैयाँ राजश्व उठेको थियो। ‘गएको आर्थिक वर्षमा निकुञ्ज घुम्ने पर्यटकको संख्या र राजश्व अहिलेसम्म कै उच्च हो। निकुञ्ज घुम्ने पर्यटकको संख्या पहिलो पटक तीन लाख नाघ्यो,’ तिवारीले भन्नुभयो।

चितवन निकुञ्ज विसं २०३० साल असोजमा स्थापना भएको देशको पहिलो निकुञ्ज हो। यो निकुञ्ज विश्वमा लोप हुने अवस्थामा रहेका एकसिंगे गैंडा, पाटे बाघ, घडियाल, गोही जस्ता जीव जनावरहरूको नेपालमा मुख्य बासस्थल हो । जंगली हात्तीऽ अनेकौं चरा र जलचर तथा वनसपतिहरू पनि यहाँ छन् । निकुञ्ज आडमा आदिवासी थारु, बोटे, कुमाल, दराईको बसोबास छ । जसको संस्कार संस्कृति पनि पर्यटकले रुचाएका छन् ।

बर्खायाम लागेपपछि चितवन निकुञ्जभित्र मध्य असारदेखि जिप सफारी बन्द हुन्छ । तर निकुञ्ज बाहिरका मध्यवर्ती सामुदायिक वनहरूमा सम्भव भएसम्म पर्यटकीय गतिविधि जारी नै रहन्छ । पर्यटक याममा सौराहा आडको बाघमारा मध्यवर्ती सामुदायिक वनभित्र हात्ती सफारी र आडबाट बग्ने बुढी राप्ती खोलामा डुंगा सफारी राम्रैसँग चल्छ । असार मसान्तका दिन पनि ५० जनाले डुंगा सफारी र १४ वटा हात्ती जंगल सफारीमा गएको कान्तिपुर अनलाइनमा खबर छ।

भोलिपल्ट साउन एक गते यो संख्या अझै बढ्यो । वनका अध्यक्ष जीतु तमाङका अनुसार साउन १ मा ७३ जनाले डुंगा सफारी गरे । त्यसै गरी २४ हात्ती सफारीमा निस्किए । पर्यटन सिजनमा दिनमै डुंगामा पाँच सयजनासम्म सयर गर्दछन् । त्यसै गरी ७० हात्ती सफारीका लागि जंगल जान्छ । मुख्य यामको जस्तो पर्यटक नआए पनि निकुञ्ज आसपासका जंगलमा झरीमा पनि पर्यटन ठप्प हुँदैन ।

सन् १९८० देखि नेचर गाइड सुरु गरेका र १८ वर्षअघि आफैंले होटल सञ्चालन गरेका चितवनका पुराना संरक्षणकर्मी टीका गिरीले भूकम्प, नाकाबन्दी र कोरोनाको लकडाउनपछि गुणस्तरमा ख्याल नपुगेको पो हो कि भन्ने देखिने गरेको बताउनुभयो। पर्यटकको संख्या बढेको भने पनि व्यपार नबढेको अनुभव अर्का होटल व्यवसायी बबिता चौधरीको रहेको छ।

निकुञ्जले नेपाली, सार्क र विदेशी पर्यटकको विवरण राख्छ । चितवन निकुञ्ज घुम्ने पर्यटकमा सार्क राष्ट्रकाभन्दा बाहिरी देशका विदेशी पर्यटक ९४ हजार ५० जना छन् । सार्क देशका ३६ हजार ४ सय ७१ जना छन् । कुनै बेला निकुञ्ज घुम्ने पर्यटकमा ६० प्रतिशतभन्दा बढी विदेशी हुन्थे । भूकम्प, नाकाबन्दी र कोरोनापछि विदेशी घट्दै गएका छन् । स्वदेशीको संख्या बढेको छ । चितवन निकुञ्ज घुम्न सबैभन्दा धेरै आर्थिक वर्ष ०७१/७२ मा सार्क बाहेक पनि एक लाख २७ हजारसम्म विदेशी पर्यटक आएका थिए।

चितवन निकुञ्ज चितवनसहित, नवलपरासी, मकवानपुर र पर्सा जिल्लासँग जोडिएको छ। सबैभन्दा बढी पर्यटकीय गतिविधि चितवनको सौराहामा छ । सबै क्षेत्रमा पर्यटन विस्तार गरी स्थानीयले लाभ लिने वातावरण बनाउन चितवन माडी पाण्डबनगरमा होमस्टे चलाएका बोटे समुदायका अगुवा जगनारायण बोटेले बताउनुभयो। चितवन निकुञ्ज घुम्न आउने पर्यटकले जिप सफारी, हात्ती सफारी, डुंगा सफारी र अनुभवी नेचर गाइडलाई साथ लिएर पैदलै जंगल डुल्ने जस्ता गतिविधि गर्दछन् । निकुञ्जभित्र हात्ती सफारी हुँदैन । निकुञ्ज आडको मध्यवर्ती वनहरूमा मात्रै हात्ती सफारी हुने गरेको छ । जिप सफारी निकुञ्जभित्र र मध्यवर्ती सामुदायिक वनमा हुने चितवनको प्रमुख पर्यटकीय गतिविधि हो ।