रवि- श्रोताहरु, हामीले गत हप्ता तिब्बतको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पोतला दरवारको बारेमा छलफल गरेका थियौं । ध्रुवजी आज कुन विषयमा कुरा गर्ने विचार गर्नुभएको छ ?

ध्रुव- पोतला दरवारकै बारेमा कुरा गर्दा मैले अगिल्लो हप्ताको कार्यक्रममा उक्त दरवारभित्र राजा स्रङ्गचङ् गम्पोले ध्यान तथा योग गर्ने कोठामा उनका दुईवटी रानीसहितको भब्य मूर्ति राखिएको कुरा राखेको थिएँ । ती दुई वटी रानीहरुमध्ये एउटी रानी नेपालकी राष्ट्रिय विभूति भृकुटी हुन् । वास्तवमा भन्ने हो भने चीनमा अझ विशेष गरेर तिब्बतमा बुद्धधर्म भित्र्याउन र बुद्धधर्मको प्रचारप्रसार र विकासका लागि उनले ठूलो योगदान दिइन् । नेपाल र चीनबीचको मित्रताको उनी महत्त्वपूर्ण सेतु हुन् भन्न सकिन्छ । त्यसैले आजको कार्यक्रममा नेपालकी राजकुमारी अनि पछि तिब्बतकी रानी भएकी भृकुटीको विषयमा चर्चा गर्ने विचार गरेको छु ।

रवि- हुन्छ ध्रुवजी । भृकुटीको विवाह राजा स्रङ्गचम गाम्पोसँग कसरी भयो । तपाईंलाई केही जानकारी छ कि ?

ध्रुव- रविजी, मैले धेरै पटक उच्चपदस्थ नेपाली तथा चिनियाँ अधिकारीहरुले एकअर्को देशको भ्रमण गर्दा भृकुटीको योगदानको बारेमा चर्चा गरेको पाएको छु । म आफै तिब्बतयात्रामा जाँदा पनि तिब्बतका धेरै सर्वसाधारणले नेपालकी राष्ट्रिय विभूति भृकुटीको प्रशङ्ग कोट्याउने गरेको मैले पाएको छु । मैले अध्ययन गरेको नेपाल र चीनबीचको इतिहासका आधारमा भृकुटीसँग सम्बन्धित केही कुरा राख्छु ।

रवि- हन्छ । तपाईंलाई जानकारी भएसम्मका कुरा राख्नुहोस् ।

ध्रुव- इतिहासमा उल्लेख गरिएअनुसार नेपालकी राजकुमारी माग्नलाई तिब्बती राजा स्रङ्गचङ् गम्पोले आफ्ना विश्वासी एवम् प्रसिद्ध मन्त्री गर् तोन् चनलाई नेपाल पठाएका थिए । स्वर्णमुद्रा स्वर्णचूर्णलगायतका अनेकौं उपहारसहित एक सय घोडा लिएर ती मन्त्री नेपाल गएका थिए । उनले नेपालका राजालाई स्वर्णमुद्रा र राजकुमारीलाई रत्नजडित कवज उपहार दिएर दोभाषेमार्फत् भृकुटी माग्न आएको बताए । तिब्बती मन्त्रीको कुरा सुनिसकेपछि नेपालका राजाले तिब्बतमा धर्म प्रचार नभएको र बुद्धधर्म संघ नभएकोले छोरी दिन नसक्ने बताए । तिब्बती मन्त्रीले त्यहाँ धर्म नभएको स्वीकार गर्दै यदि नेपालकी राजकुमारी भृकुटी पाएमा तिब्बतमा पाँच हजार देह निर्माण गरेर पाँच हजार बुद्धमुर्ति बनाई एक सय आठ वटा विहारको स्थापना गरेर ती सबैको ढोका नेपालतिर फर्काइदिनेछु भनी कबोल गरेको सुनले लेखेको स्वर्णअक्षर र चाँदीले लेखेको रजतअक्षरको सन्देशपत्र नेपालका राजालाई दिए । यदि राजाले इच्छा गरे सुन, चाँदी, मणि, रत्न, मुद्रा चाहेजति उपलब्ध गराउने समेतको प्रस्ताव मन्त्रीले राखे ।

भृकुटीलाई पठाउँदा दुबै देशबीचको सम्बन्ध पनि राम्रो हुने र तिब्बतमा बुद्धधर्मको पनि प्रचार हुने भृकुटीले पनि राम्रै सम्मान पाउने सोचेर भृकुटीलाई सम्झाइ बुझाइ गरेर शाक्यमुनी बुद्धको मूर्ति धर्मचक्र मैत्रेयको मूर्ति चन्दन, काठद्वारा निर्माण गरिएको आर्यतारा एवम् अनेकौं रत्नसहित उनले निर्वाह गर्नपुर्ने कर्तब्यबोध गराई अनेकौं परिचारिकासहित सातवटा हात्तीमा सामान बोकाएर राजकुमारीलाई बिदा गरे ।

रवि- ध्रुवजी, तपाईंले यो गीतभन्दा अगाडि नेपालका राजाले आफ्नी छोरीलाई उनले निर्वाह गर्नपुर्ने कर्तब्य बोध गराई तिब्बत पठाएका थिए भन्नुभएको थियो । राजाले भृकुटीलाई के के कुरा अर्हाएका थिए ?

ध्रुव- राजाले राजकुमारीलाई बिदा गर्नुभन्दा अगाडि तिब्बतमा गएर बुद्धधर्मको प्रचार गर्नु, दरबार बनाउनु, बुद्धधर्म संघको स्थापना गर्नु, आर्यदेवको स्थापना गर्नु, बिहारहरु बनाउनु, बुद्धका उपदेशको प्रचार गर्नु भनेर भृकुटीलाई उपदेश दिएका थिए । सेतो घोडामाथि चढेर पिठ्यूमा चन्दनबाट निर्मित आर्यताराको मूर्तिलाई राखेर गएकी भृकुटीलाई नेपाली सेनाले नेपालले तिब्बतसँगको सीमा केरुङ्ग क्षेत्रसम्म पुर्याइ बिदा गरे भने तिब्बती क्षेत्रमा मन्त्रीसहितको लामालस्करले ठूलो उत्सवकासाथ स्वागत गरेर नेपालबाट लगेका सामानहरु सयवटा घोडामा बोकाएर लगे । भृकुटी ल्हासा पुगेपछि तिब्बतमा ठूलो विवाहउत्सव मनाइयो ।

रवि- ध्रुवजी, राजाले सम्झाएर पठाएको हुनाले तिब्बतमा भृकुटीले बुद्धधर्मको प्रचारमा ठूलो योगदान दिएकी रहिछन् ।

ध्रुव- हजुर रविजी । भृकुटीले तिब्बतमा केयौं विहारहरु बनाएर बुद्धमूर्तिहरु स्थापना गरी बुद्धधर्मको प्रचार गरिन् । त्यसैबेलादेखि नेपालबाट बुद्धमूर्तिहरु, रक्तचन्दन, धर्मावलम्बी र ब्यापारीहरु जाने क्रम बढ्यो । र, तत्कालीन तिब्बती मन्त्रीले भनेझैँ तिब्बतमा बनाइएका सबै मन्दिर, गुम्बा, दरवारका ढोकाहरु नेपालपट्टी नै फर्काइएका छन् । तिब्बत हुँदै बुद्धधर्म विस्तारै विस्तारै चीनको मुख्यभूमीमा पनि फैलिदैँ गयो । त्यही प्रचारले चीन र तिब्बतबाट अनेकौं दुःखकष्ट सहेर पनि बौद्धनाथ, स्वयम्भूनाथ र भगवान बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको दर्शन गर्नका लागि चीनका विभिन्न प्रान्त, सहर, विशेष प्रशासनिक क्षेत्र र स्वायत्त प्रदेशबाट परापूर्वकालदेखि नेपाल गइरहेका छन् । त्यही जगका आधारमा आज दुई देशबीचको व्यापार, पर्यटन, र दुईपक्षीय कुटनीतिक सम्बन्धमा व्यापक सुधार आएको छ । त्यसैले भृकुटीलाई नेपाल सरकारले राष्ट्रिय विभूतीका रुपमा सम्मान दिएको छ भने चीनमा पनि भृकुटीलाई रानीको रुपमा मात्रै नलिएर धर्म र सद्भावकी देवीको रुपमा पुज्ने गरिन्छ ।

रवि- नेपालकी राष्ट्रिय विभूतिको बारेमा तिब्बतका सर्वसाधारणले कस्तो प्रतिक्रिया दिएको तपाईंले पाउनुभयो ?

ध्रुव- रविजी म तिब्बतमा रहेर केही नेपालीहरुसँग कुरा गर्दा तिब्बती सर्वसाधारणले नेपालीहरुलाई मामाली देशका जनताको रुपमा लिने रहेछ । भृकुटीको माइती देशका मानिसहरु भएकोले तिब्बती सर्वसाधारणले नेपालीलाई आदर र सम्मानको भावले हेर्ने गरेका छन् । अर्को दृष्टिकोणबाट हेर्ने हो भने भृकुटी तिब्बत गएदेखि नै नेपाल र तिब्बतबीच आवतजावत र व्यापार बढेको हो । जुन अहिले पनि अध्यावधिक छ ।