पैचिङ्ग र मेट्रो

जहाँ आशा त्यहाँ बाटो यो सानैदेखि पढ्दै आएको एक आशावादी र जोखिममा प्रयोग गर्ने वाक्याँश हो। अनि बाटो नै विकास भन्ने पक्षमा स्कूलेबालक हुँदादेखि नै लागेको थिएं, म पनि। नेपालको केही डाँडाकाँडा (धेरै पर जानुपर्दैन राजधानी उपत्यकालाई घेरेका बस्तीले मात्र पनि पुग्छ) भ्रमण गर्दा यही बाटोको अभावले त्यहाँको दुरवस्थाको साथै त्यहाँका उत्पादनले बजार नपाएको बूझेको थिएं र यही बाटोघाटो नभएर त्यो गाउँबाट शहरमा परिणत हुननसकेको पनि जानेको थिएं।

अनि केही वर्षअगाडि चीनको तिब्बतको भ्रमण गर्दा कस्ता-कस्ता ठाउँमा पुगेको बाटोमा सफर गरेर विकास हेरेर पनि आएं। साथै जीवनलाई पनि अगाडि बढाउन बुद्धिचालमा जस्तै चालमाथ हुनबाट जोगिनुपर्छ र यस्ता जटीलताबाट उम्कन बाटो बनाउनु पर्ने हुन्छ। जीवन पनि नशारुपी बाटोमा चल्दै आएको छ कतै अवरोध भए भन्नसकिँदैन। तर अहिले म सफल जीवन बनाउने या सपनाको बाटोको नभइ पैचिङ्ग शहर भित्रको रेल मार्गको प्रसङ्ग जोड्न गइरहेको छु।

अवश्य पनि यातायातले अनगिन्ती कुराबाट जनजीवनलाई सहज बनाएको छ। यस्तै पैचिङ्गवासी, पैचिङ्ग घुम्न आउने पर्यटक अनि यहाँ बस्दै तथा काम गर्दैआएका स्वदेशी तथा विदेशीलाई यसले भरपुर सुविधा दिएको छ। यसबाट सबैसबै लाभान्वित छन्। ती मध्ये म पनि एक हुँ। 

मैले पैचिङ्ग भनिसाथ सर्वप्रथम मेट्रो (उपत्यका रेल ) नै सम्झन्छु होला। मलाई पैचिङ्गमा सबैभन्दा नभइनहुने सबैभन्दा आवश्यक अति जरुरी केही लाग्छ भने त्यो मेट्रो नै हो। म पैचिङ्ग शहर बिना मेट्रोको कल्पना पनि गर्नसक्दिन। यहाँ मेट्रो नहुँदो हो त म यतिका वर्ष पैचिङ्गमा बस्ने थिएन होला। यदि केही समयलाई बसेपनि बिना मेट्रो म पैचिङ्गलाई चिन्न सक्दिनथे होला। हुन त अहिले पनि कति नै चिने होला तर मेट्रोको सहायताबाट म पैचिङ्गको उत्तर-दक्षिण, पूर्व-पश्चिम आठ दिशातिर नै लम्केको छु। पैचिङ्गको बाटोमा जुत्ता खियाएको छु। घामपानी, धूलोधूँवा, हावाहुरी, असिना, हिँउ सबै खाएको छु। जहाँसम्म लाग्छ यो मेट्रो केही समयअघिसम्म विश्वकै सबैभन्दा सस्तो रेलसेवाको रुपमा थियो। (2014, डिसेम्बर 28, देखि दूरीअनुसारको रेटदर र तीन यूआनबाट शुरु ) यो ठोकुवा गर्नसक्छु किनभने तपाईँ एउटा लाइनको एक स्टेसनबाट चढेपछि अर्को जुनसुकै या पश्चिमबाट सुदूर उत्तरपूर्व नै जानुस्

तपाईँले मात्र दुई यूआन तिरे पुग्थ्यो। यस्तो अवस्था अब रहेन, खेद लाग्छ। मैले मेरो मेट्रो अनुभव धेरै अगाडि नै कोर्नुपर्ने थियो, अझै हलुको भइ पोख्थें कि शायद। हाल पनि यो केही महङ्गो भएता पनि ट्राफिक जामको टेन्सन नहुने अनि टाढा-टाढा पुग्न टेक्सीको तुलनामा सस्तो र भरपर्दो छ साथै सफा पनि। साथै यस पैचिङ्ग मेट्रोले सन् 2013,मार्च 8 तारिखको दिनमा मात्र एक करोड दश लाख पचास हजारभन्दा बढी यात्रुलाई बोकेबाट यातायातको ईतिहासमा एउटा रेकर्ड बनाएको थियो भने सन् 2014, अप्रिल 30मा अझै यो सँख्या बढेर एक करोड बाह्र लाख एकचालिस हजार चारसयभन्दा बढी पुगेको थियो। यो अङ्क आउँदा दिनमा पनि यसै मेट्रोले तोड्नेमा कुनै सन्देह छैन। यो चीनको साङ्ग हाईपछिको विश्वकै सबैभन्दा लामो रेल प्रणाली पनि हो। अनि विश्वकै सबैभन्दा व्यस्त मेट्रो पनि हो, वार्षिक रुपमा सन् 2013मा 3अर्ब 20करोड 90लाख यात्रीले यात्रा गरेका थिए।

पैचिङ्ग दुई करोडभन्दा बढी मानिसहरू बसोबास गर्दै आएको र थप करिब एक करोड मानिस दैनिक रुपमा आवतजावत गर्ने विशाल चीनको राजधानी अनि आफैमा एक विशाल शहर हो। सन् 2013मा करिब 220किलोमिटर लामो छैठौं चक्रपथको निर्माण भइसकेको यस पैचिङ्ग शहरी जनसंख्याको आधारमा चीनमा शाङ्ग हाईपछिको दोस्रो ठूलो शहर हो। यो एक प्रत्यक्ष-नियन्त्रित नगरपालिका हो र वर्तमान अवस्थामा यहाँ 14 वटा शहरी तथा उपनगरीय जिल्ला र दुई ग्रामीण जिल्ला छन्। यसले 16,410.54 वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको छ।

हाल पैचिङ्गको मेट्रो जसलाई बेजिङ्ग सबवे भनिन्छ यसको लाइन पनि दिनानुदिन जस्तै बढ्दै गएको छ। हाल 231वटा स्टेशनसहित 17 वटा रेलवे लाइन सञ्चालनमा छ र पैचिङ्गको 11 वटा जिल्लालाई छोएको छ, समग्रमा 467 किलोमिटर लामो रेलमार्ग रहेको छ। औसत रुपमा दिनमा 1 करोड यात्रुले ओहोर-दोहोर गर्छन्। पिक समयमा 1करोड 15लाखसम्म पनि पुग्छ। व्यस्त मेट्रोको रुपमा विश्वमा परिचित छ, यो पैचिङ्ग मेट्रो। यस मेट्रोको योजना सन् 1953मा शुरु भएको थियो भने सबवे लाइन 1 को थालनी पैंसट्ठीमा शुरु भइ सन् 1969 अक्टुबर 1बाट सञ्चालनमा आएको थियो, साथै यो नै चीनको पहिलो मेट्रो पनि हो। यस मेट्रोमा एक स्टेसनमा हालै इ-बुकको पनि व्यवस्था गरिएको छ साथै

मोबाइल टेलिभिजन सन् 2005देखि जडान गरिएको थियो। त्यसैगरी सन् 2008को जुन 9बाट 38वर्षदेखि चलाउँदै आएको कागजी टिकटको अन्त्य गरी स्वचालित टिकट बिक्री प्रणालीको स्थापना गरेको थियो। त्यस्तै सन् 2015को अन्त्यसम्ममा केही लाइनहरूमा चालकबिहीन अर्थात् स्वचालित रेलगाडि सञ्चालनमा ल्याउने योजना बनाउँदै छ। यस मेट्रोमा 4G नेटवर्कको सुविधा पनि छ। विकलाङ्ग तथा नेत्रहीनका लागि व्हिलचेयर तथा ब्रेललिपीको बन्दोबस्त तथा सुविधा पनि छ। यसरी विविध सुविधा अनि फाइदा र काइदाको यात्रा गर्न पाउने यस मेट्रोको नराम्रो पक्ष भनेको फाटफुट रुपमा माग्दै हिँड्ने मगन्ते देखिनेबाहेक अरु केही छैन होला, मेरो विचारमा। 

साथै विशाल पैचिङ्गको मेट्रोको विद्यमान सञ्जाल अझै पर्याप्त नभएको भन्दै सन् 2020सम्ममा मेट्रोको रेलमार्गलाई1050किलोमिटरसम्म पुर्‌याउने लक्ष्य लिइएको छ। शहर बन्नलाई पनि त्यसले आफ्नो न्यूनतम मापदण्ड पूरा गर्नुपर्छ। मानिसको भीडले मात्र शहर हुने होइन। शहर बन्नलाई त्यहाँका वासीलाई अत्यावश्यक पानी, बत्ती चाहिन्छ। सुविधा, सुरक्षा, नियमकानून, यी सबै चाहिन्छ। बाटोघाटो चाहिन्छ, अस्पताल चाहिन्छ, स्कूल चाहिन्छ, रोजगार चाहिन्छ। यस्ता धेरै कुरा पूर्ति गर्न सक्षम भएपछि एउटा ठाउँ, एउटा गाउँ शहर बन्छ। शहर हुन्छ।

नेपालको राजधानी शहरको हालत नसुनाउँदा नै बेश हुन्छ त्यसमाथी मेट्रोको सपना देख्नु। सपना देख्नुमा के गल्ति। सिङ्गापुर अनि स्विजर्ल्याण्डको पनि सपना देखेकै हो। मात्र फगत सपना। हुन त सपना पूरा गर्नका लागि नै देखिन्छ, यसै भन्छन्। हेर्दै जाउँ। योजना बुन्दै छन्, सरकार पूर्वदेखि पश्चिम जोड्ने रेल अनि उपत्यकामा पनि मेट्रोको स्थापना गर्ने साथै केरुङ्गबाट भारतसम्म पुग्ने चीन-भारत जोड्ने रेलमार्ग आदि।

जीवन आशा हो र आशा भनेको नै बाटो हो, मार्ग हो। अवश्य अनि छिटै काठमाण्डू र नेपालभरि प्रशस्त मार्ग बन्ला पैचिङ्गको मेट्रो जस्तै।

-अजय अलौकिक