छिन वंशका प्रथम सम्राटको समाधिस्थल बारेको चर्चा

          छिन वंशका प्रथम सम्राटको समाधिस्थल पल्लो शान सी प्रान्तको लीन थोंग राज्यदेखि पाँच किलोमिटर टाढामा अवस्थित येन चाई गाउँमा पर्दछ। आकाशबाट सो समाधिस्थललाई हेर्दा एउटा विशाल पिरामिड जस्तो देखिन्छ।

            छिन वंशका प्रथम सम्राटको समाधिस्थलको बनौट पूराका पूरै छिन वंशको राजधानी सेन यांगको आकार जस्तै थियो। विशाल भूमिगत दरबार सम्राटको सुन्दर र सुनौलो दरबारको प्रतीक हो भने समाधिस्थलका भित्री पर्खाल र बाहिरी पर्खाल राजधानी सेन यांगका दरबारभित्र र बाहिरका पर्खालहरुका प्रतीक हुन। सो समाधिस्थलको कूल क्षेत्रफल 66.25 वर्ग किलोमिटर छ। यो क्षेत्रफल हालको पल्लो शान सी प्रान्तको सदरमूकाम सिआनको कूल क्षेत्रफलभन्दा एक गुणा बढी हो।

            छिन वंशका प्रथम सम्राटले तेह्र वर्षको उमेरदेखि नै आफ्नो लागि समाधिस्थलको निर्माण कार्यको आरम्भ गर्नुभएको थियो। त्यस बेलाका छवटा साना मुलुकलाई एकीकृत गरेपछि उहाँले विभिन्न स्थानबाट एक लाख मानिसलाई बोलाएर निरन्तर रुपमा निर्माण कार्य गर्दैजाने आदेश दिनुभएको थियो। पचास वर्षको उमेरमा उहाँको निधन भएको थियो। सो समाधिस्थलको निर्माण जम्मा 37 वर्षसम्म गरिएको थियो। ऐतिहासित किताबमा लेखिए अनुसार, सो समाधिस्थल मुसलधारे पानी परिरहेका बेला पनि निर्माण गरिएको थियो र त्यस पानीबाट भत्केपछि पटक-पटक मरम्मत गरिएको थियो। सो समाधिस्थलमा विश्वमा विरलै देखिने गहनाहरु पाइएका छन्। त्यस समाधिस्थललाई संभावित लुटपाटबाट जोगाउनका लागि समाधिस्थलमा गुप्त आक्रमण नाकाको पनि व्यवस्था गरिएका छ। समाधिस्थलको माथिल्लो भागमा मूल्यवान गहनाहरु झुण्ड्याइएका छन जसले ताराहरुको प्रतिनिधित्व गर्दछन। तल्लो भागमा भित्रपट्टि मर्करी भरिएका पाइपहरु विछ्याइएका छन जसले विभिन्न स्थानको भौगोलिक बनोट, ठूल्ठूला खोला-नाला र नदीहरुको प्रतिनिधित्व गरेका छन। समाधिस्थलको वरिपरि ठूला टेराकोटा सिपाहींहरु तैनाथ छन्। सो समाधिस्थलको डिजाइन र भव्यताबाट छिन वंशका प्रथम सम्राटको सर्वोच्च अधिकार र प्रतिष्ठा रहेको कुरा स्पष्ट पारिएको छ।

            सन् 210 मा शा छ्यु अर्थात् हालको ह पै प्रान्तको फिंग गाउँमा छिन वंशका प्रथम सम्राटको निधन भयो। उहाँको निधन भएको दुइ महिनापछि दाह संस्कारका लागि उहाँको शवलाई राजधानी सेन यांग ल्याइएको थियो। उहाँको दाह संस्कार समारोहमा दोस्रो सम्राट हु हाईले प्रथम सम्राटका लागि सेवा गर्ने केटीहरु र समाधि स्थलको निर्माण गर्ने कारिगरहरुलाई पनि उहाँको समाधि स्थलमा गाड्ने क्रुर आदेश दिनुभएको थियो।

             "हान शु" र "श्वै चिंग चु" शिर्षकका दुइवटा किताबमा लेखिएअनुसार, सो समाधि स्थल सन् 206 मा स्यांग युद्बारा ध्वस्त पारिएको थियो। स्यांग युले छिन वंशको राजधानी सेन यांगमा प्रवेश गरेपछि तीन लाख मानिसहरुलाई त्यहाँ पठाएर तीस दिनसम्म बोक्न लगाउँदा पनि समाधिस्थल भित्रका मालसामानहरु सबै लैजान सकेनन। त्यसपछि त्यसको पूर्वी भागमा बसोबास गर्ने चोरहरुले समाधिस्थलभित्रका केही सामग्रीहरु लुटपाट गरेका थिए। त्यसपछि गोठाला आफ्ना हराएका बाख्रा खोज्नका लागि राँको बालेर समाधिस्थलभित्र पसेका थिए। त्यति बेला राँकोका कारण आगलागी भै समाधिस्थल ध्वस्त भएको थियो रे। त्यो भयंकर आगो नब्बे दिनसम्म दन्किएको थियो रे। यो भनाई चर्चित छ।

             सन् 1949 पछि चीनका पूरातात्विक वस्तुका सर्भेक्षकरुले सो समाधिस्थलको अन्वेशण गरेका थिए। सो समाधिस्थललाई पत्तो लगाइएपछि उनीहरुले भूमिगत दरबारका वरिपरि दुइ सयवटाभन्दा बढी गुफाको खोजी गरेका थिए। एउटा गुफा समाधि स्थलको उत्तर-पूर्वी भागमा थियो भने अर्को पश्चिमी भागमा पर्दथ्यो। यी गुफा नौ मिटर गहिरा थिए भने समाधिस्थलको केन्द्रीय ठाउँदेखि दुइसय पचास मिटर टाढा छन। त्यसको अर्थ के थियो भने यी गुफा वास्तविक भूमिगत दरबारसँग जोडीएका थिएनन्। हाल ती दुइवटा गुफा माटोमुनि डुबेका छन। बाहिरबाट देख्दा पटक्कै पनि देख्नसकिदैन।

            भूमिगत दरवारको पर्खालमाथि ध्वस्त नपारिएको र दरबारमा क्रमश: मर्करी र व्यवस्थित रुपमा बगिरहेको अवस्थाबाट हेर्दा भूमिगत दरबार मोटामोटी रुपमा ठीक भएको, गम्भीर रुपमा क्षतिग्रस्त नभएको र लुटपाट नभएको निचोड निकालिएको छ। यसैले उक्त भनाईमा स्यांग युद्बारा समाधिस्थललाई लुटपाट गरिएको र भूमिगत दरबारमा आगलागी भएको जस्तो कुराहरु निराधार छन। त्यस बेला स्यांग युले लुटेको दरबार समाधिस्थलका अतिरिक्त दरबार भएको अनुमान गरिएको छ। छिन वंशको प्रथम सम्राटको समाधिस्थल विश्वमा एक मात्र भूमिगत दरबार हो।