ग्वेन र दायु दुइजनाद्बारा नदीको व्यवस्थापन

          दायु नामका एकजनाले नदीको व्यवस्थापन गर्ने सम्बन्धी कथा चीनमा झण्डै सबै परीवारलाई थाहा छ होला। तर दायुका बुवा ग्वेन पनि जन-समूहको हितका लागि नदीको व्यवस्थापन गर्ने एकजना बीर पुरुष थिए।

            प्राचीन कालमा लगभग बाइस वर्षसम्म चीनमा बाढी प्रकोपका रुपमा देखापर्दथ्यो। देशभरि जताततै पानी नै पानी हुन्थ्यो। खेतिपाति सबै पानीमुनि डुब्दथ्यो। मानिसहरुको घर पनि पानीमा डुबेका कारण जीवन निकै कठीन हुन्थ्यो। यसका साथै जनावरहरुले बेला-बेलामा मानिसमाथि आक्रमण गर्नेगर्थे। यस्तो कठीन अवस्थाका कारण जनसंख्या घट्दैगएको थियो। यो देखेर तत्कालीन राजा राउ निकै चिन्तित थिए। यसैले उनले विभिन्न जन-जातिका नेतालाई बोलाएर यस बारेमा छलफल गरेका थिए। छलफलका क्रममा सबैले ग्वेनलाई नदीको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मा दिन सहमति जनाएका थिए।

           श्री ग्वेनले आदेशअनुसार काम गर्नथाले। भयङ्कर बाढीको प्रकोप देखेर उनले निकै विचार गरे र उनले एउटा उखान सम्झे:"सिपाहीको विरोधमा जनरल, पानीको विरोधमा माटो"। गाउँ-बस्तीका चारैतिर उच्च बाँध बनाएपछि बाढी नियन्त्रण कार्य सफल हुने विचार ग्वेनले गरेका थिए। वास्तवमा त्यस बेला जताततै पानी मात्र थियो, माटो र ढुंगा कहाँबाट ल्याउने। त्यस बेला पानीबाट एउटा कछुवा बाहिर निस्क्यो र ग्वेनलाई भन्यो:स्वर्गमा "शि राङ्ग"नामक मूल्यवान् वस्तु छ। तिमी "शि राङ्ग"नामक मूल्यवान् वस्तु पाएपछि यसलाई भुइँमा फ्याँकेमा"शि राङ्ग"छिटै पहाड र बाँध बन्नेछ। यो कुरा सुनेर ग्वेन धेरै खुशी भए। उनले कछुवालाई विदा गरी त्यहाँदेखि असाध्यै टाढा पश्चिम दिशातिर लागे।

            श्री ग्वेनले अति नै दु:ख-कष्ट झेलेर पश्चिमी दिशामा रहेको खुनलुन पहाड पुगे। उनले स्वर्गका सम्राटसँग दर्शन-भेट गरेपछि आफू नदीको व्यवस्थापन गर्न र जन-समूहलाई बचाउनका लागि"शि राङ्ग"नामक मूल्यवान् वस्तु लिनका लागि यहाँ आएको भने। तर स्वर्गका राजाले उनको माँग अस्वीकार गरे। ग्वेनको मनमा बाढीको प्रकोपबाट प्रभावित जन-समूह मात्र आयरहन्थ्यो। यसैले उनले लुकि-छिपी "शि राङ्ग"चोरेर पूर्वतिर लागे। उनले छिटै "शि राङ्ग"लाई भूइँमा छरे। साँच्चिकै त्यो "शि राङ्ग"तुरुन्तै पानीको सतहभन्दा उच्च देखियो। बाढी एक मिटर बढेपछि त्यो "शि राङ्ग"दश मिटर अग्लो हुन्थ्यो। अन्तमा बाढी नियन्त्रित भयो। मानिसहरु बाढीको चपेटाबाट मुक्त हुनपाएकोमा खुशियाली मनाउँदै खेतिपाति गर्नथाले।

           स्वर्गका सम्राटलाई ग्वेनले "शि राङ्ग"चोरेको कुरा थाहा पाएर निकै रिस उठ्यो। उनले आफ्ना सिपाही र जनरललाई "शि राङ्ग" फिर्ता ल्याउनका लागि तल पठाए।"शि राङ्ग"नभएपछि बाढीको प्रकोप फेरि देखापर्‍यो। फेरि सबै बाँध र खेतिपाती नष्ट भए। राजा राउलाई पनि धेरै रिस उठ्यो। त्यसपछि उनले एउटा आदेश दिए। त्यस आदेशमा उल्लेख भएअनुसार, ग्वेनले पानी छेक्ने कुरा मात्रा थाहा पाएको थियो। बाँध भत्काएपछि स्थिति झन भयावह भयो। ग्वेले नौ वर्षसम्म नदीको व्यवस्थापन गरे तापनि केही सफलता हासिल हुन नसकेमा उनलाई मारिनेछ। राजा राउले ग्वेनलाई "यू"पहाडको झ्यालखानामा राखे। तीन वर्षपछि ग्वेलाई मारियो। ग्वे मरेमा बाढि प्रकोपको समस्या अझ बढ्ने विचार त्यहाँका जनताले गरे।

            बीस वर्षपछि राउको स्थानमा सन् राजा बने। राजा सनले ग्वेनको छोरा दायुलाई नदीको व्यवस्थापन गर्ने अधिकारी नियुक्त गरे। शुरुमा उनले आफ्ना बुवाले अवलम्बन गरेको उपाय अपनाएर बाढी रोक्ने प्रयास गरे। उनले बाँध बनाएपछि बाढी पहिलेकोभन्दा झन् ठूलो भयो। बाँध फेरि ध्वस्त भयो। धेरै पटक यस्तो भएपछि दायूले बुझ्यो:खालि बाँध बनाएर मात्र बाढीको प्रतिरोध गर्नु संभव छैन। यो तरिका बाहेक पानी अर्कै दिशातिर बगाउने तरिका पनि अपनाउनु पर्छ। त्यसैगरी दायुले एउटा देवता–कछुवाको पिठ्यूँमा "शि राङ्ग"राखी यता-उता दौडायो। ओह्रालो ठाउँ देखेपछि दायुले त्यहाँ"शि राङ्ग" भन्ने वस्तु राखेको थियो जसबाट मानिसहरुका आवासलाई पानीको सतहभन्दा उच्च बनाउन सकियोस। यसका साथै दायुले देव-नागले देखाएको दिशाअनुसार नदी, तलाउमुनिको बालुवा हटाए जसबाट पानीलाई समुद्रतिर डोल्याउन सकियोस।

            भनाइअनुसार, दायुले आफ्नो हातले लुन मन नामक पहाड काटेपछि व्हाङ्ग ह नदीको पानी पहाडको बीचबाट सोझै बग्नथाल्यो। मानिसहरुले त्यस ठाउँलाई लुन मन जलडमरु भन्नथाले। लुन मनको पछिल्लो क्षेत्रमा दायुले पानी बग्ने बाटो छेक्ने पहाडलाई पनि काटे। त्यसपछि व्हाङ्ग ह नदी बांगोटिंगो भई समुद्रमा बग्नथाल्यो। मानिसहरुले यस स्थानलाई शान मन श्या जलडमरु भन्नथाले। करोडौं करोड वर्षपछि यी दुइ स्थानको दृश्य निकै प्रसिद्ध हुने कुरा सबैलाई थाहा थियो।

           दायुद्बारा बाढीको व्यवस्थापन सम्बन्धी कथा धेरै छन। भनाइ अनुसार, दायुले विवाह गरेपछि चौथो दिनदेखि दुलही छोडेर बाढीको व्यवस्थापन गर्न गएका थिए। तेह्र वर्षमा उनी आफ्नो घरको अगाडिबाट कतै गैरहेका बेला पनि आफ्नो परीवारका सदस्यहरुसँग भेट्नपाएनन। धेरै दुःख र कष्ट भोगेपछि दायुले अन्तमा बाढीमाथि विजय हासिल गरे। त्यसपछि मानिसहरुले आनन्दसँग जीवन विताउनथाले। यसका लागि दायुलाई धन्यवाद ज्ञापन गर्नका लागि तत्कालीन जन-समूहले उनलाई राजाको पदमा नियुक्त गर्‍यो। राजा सुनले दायुको योगदानको कदर गर्दै आफ्नो राजाको पद दायुलाई दिन हृदयदेखि नै सहमति जनाए।

          उत्पादन शक्ति कमजोर भएको आदिमकालीन समाजमा मानिसहरु बाढीको प्रकोपसँग संघर्ष गर्नुका साथै कहानीमार्फत प्राकृतिक प्रकोपमाथि विजय हासिल गर्ने सदिच्छा व्यक्त गर्थे। ग्वेन र दायु सम्बन्धी कथामार्फत मानिसहरुको इच्छा प्रतिविम्वित गरिएको थियो। यी दुइजना बहादुर भएको कुरामा मानिसहरु विश्वास गर्दथे। ग्वेन र दायुले बाढीको प्रकोपसँग संघर्ष गरेको कथाबाट उनीहरुको बुद्धिको स्तर देखाउने प्रयास गरिएको छ। उनीहरु र बाढी प्रकोप बीचको सम्बन्धको कहानीले बाढीको व्यवस्थापन गर्ने अनुभवको निचोड निकालिएको छ। यीनीहरु दुइजनाको कथा करोडौं वर्षसम्म जन-जिब्रोमा छ।