इन स्यु भग्नावशेष र च्या कु वन अक्षर
          चीनको हजारौं वर्ष लामो सभ्यताका विविध प्रमाणहरु पृथ्वीको गर्भमा हालसम्म पनि सुरक्षित छन। बीसौं शताव्दीमा पश्चिमबाट पूरातत्व विज्ञानको प्रवेश चीनमा भएदेखि यता चीनमा पूरातात्विक महत्वका वस्तुहरुको उत्खनन तथा अन्वेषणका क्षेत्रमा अनेकौं उपलव्धि हासिल गरिएको छ।

          चीनको मध्य भागमा पर्ने ह नान प्रान्तको आन याँग शहरमा 24 वर्गकिलोमिटर जति क्षेत्रफलमा फैलिएको एउटा पूरानो राजधानीको भग्नावशेष रहेको छ। यो नै विश्व प्रसिद्ध भग्नावशेष— इन स्यु भग्नावशेष हो। सम्बन्धित सामग्रीका अनुसार, इशा पूर्व चौधौं वर्षमा चीनको शांग वंशका राजा फान कंगले आफ्नो राज्यको राजधानी शान तुंग प्रान्तको छ्यु फुबाट आन याँगमा सारेका थिए। त्यसपछिका झण्डै तीन सय वर्षमा यो शांग वंगको राजनैतिक, साँस्कृतिक तथा आर्थिक केन्द्र रहेको थियो। इशा पूर्व 1046 मा चौ वंशका ऊ वांग सम्राटले शांग वंशका अन्तिम सम्राट- जौलाई पराजित गरेको थिए। यसरी शांग वंशको पतन भयो र त्यसको राजधानी पनि बिस्तारै-बिस्तारै एउटा भग्नावशेष स्थलमा परिणत भयो। चीनको शांग वंशलाई "इन वंश" पनि भनिने भएकाले यसलाई "इन स्यु" भग्नावशेष भनिएको हो।

इन स्यु भग्नावशेष

          इन स्यु भग्नावशेषको उत्खनन नै बिसौं शताव्दीमा चीनको पूरातात्विक अन्वेषण क्षेत्रको सबैभन्दा महत्वपूर्ण उपलव्धि हो। सन 1928 मा त्यसको पहिलो पटक सर्वेक्षण गरिएदेखि यता त्यहाँ च्या कु वन अक्षर र काँस्य वस्तु लगायत ठूलो परिमाणमा पूरातात्विक वस्तुहरु पत्तो लगाइको छ। तीमध्ये च्या कु वन अक्षर नै विश्व पूरातत्वको इतिहासमा रहेका एउटा महत्वपूर्ण घटनाहरुमध्येको एक हो।

    

च्या कु वन

          च्या कु वन भनेको कछुवाको आवरण र जनावरको हाडमा कुँदिएको चीनको प्राचीन अक्षर हो। शांग वंशका सम्राटले कुनै पनि कार्य शुरु गर्नुअघि शुभ साइत हेराउने गर्थे। च्या कु अर्थात कछुवाको आवरण नै तीनताका साइत हेर्ने साधन थियो।

          त्यसको प्रयोग गरिनुअघि त्यसको आवरणमा रहेको रगत र मासुलाई हटाउनुपर्थ्यो र त्यसलाई सम्म पार्नुपर्थ्यो। अनि कछुवाको आवरणको भित्री सतहमा छुरीद्बारा केही खाल्डो बनाउनुपर्थ्यो। ती खाल्डाहरु व्यवस्थित हुन्थे। साइत हेर्ने ज्योतिषले आफ्नो नाम, साइत हेरेको तिथि र सोधिएको प्रश्न त्यस आवरणमा कुँदेर जलाउँथ्यो। जलाएपछि तातोका कारण ती खाल्डाहरु बिग्रेर चिरा-चिराजस्तो मात्र देखिन्थे। ज्योतिषले ती चिराहरुका आधारमा शकुन-अपशकुन बारे थाहा पाउँथे र सो नतिजा ठीक छ कि छैन भन्ने कुरा पनि कछुवाको आवरणमा कुँद्थे। शकुन शुभ देएको खण्डमा शकुन सम्बन्धी कुरा कुँदिएको कछुवाको त्यस आवरणलाई सरकारी सामग्रीको रुपमा सुरक्षित राखिन्थ्यो।

           हालसम्म इन स्यु भग्नावशेषमा त्यस्तै च्या कु वन अक्षर कुँदिएका जम्मा एक लाख साठी हजारभन्दा बढी कछुवाका आवरणहरु पाइएका छन। तिनीहरुमा पूर्ण आवरण, र साथै अक्षर नकुँदिएका फुटेका साना आवरण पनि छन। सम्बन्धित तथ्याङ्क अनुसार, ती कछुवाका आवरणहरुमा चार हजारभन्दा बढी विभिन्न किसिमका अक्षरहरु छन। विद्बानहरुले तीमध्येका तीन हजारभन्दा बढी अक्षरहरुको अध्ययन गरिसकेका छन। तिनीहरुमध्ये एक हजार जति अक्षरहरुका बारेमा विशेषज्ञहरु बीच एकमत कायम भएको छ भने अन्य अक्षरहरुका बारेमा ठूलो मतभेद रहेको पाइएको छ। तापनि ती एक हजार जति अक्षरहरुबाट चीनको शांग वंशको राजनैतिक, आर्थिक तथा साँस्कृतिक आदि विभिन्न क्षेत्रहरुको अवस्थाबारे मोटामोटी रुपमा जानकारी हासिल गर्न सकिन्छ।

           सन 1913 मा छापिएको श्री ल्यु अको "थे युन छांग क्वै" शिर्षकको किताब नै च्या कु वन अक्षरको अध्ययन सम्बन्धी सबैभन्दा पहिलो किताब हो। चीनका प्रसिद्ध इतिहासविद तथा साहित्यकार को म रोले सन 1929 मा प्रकाशित गर्नुभएको "च्या कु वन अक्षरको अध्ययन" शिर्षकको किताव पनि यस बारेको अर्को एउटा महत्वपूर्ण किताब हो। हाल चीनमा च्या कु वन अक्षरको अध्ययन क्षेत्रमा पेइचिंग विश्व विद्यालयका प्रिफेक्चर फलाना छ्यौ सि ख्वै र चीनको इतिहास केन्द्रका प्रिफेक्चर फलाना ली स्वे छिन नै आधिकारिक विशेषज्ञ हुनुहुन्छ।

           इन स्यु भग्नावशेषमा देखापरेको चीनको शांग वंशको च्या कु वन अक्षर कुँदिएको कछुवाको आवरणबाहेक विगत केही वर्षमा चीनले शांग वंशभन्दा अझ पहिलेको सि चौ वंशको च्या कु वन पनि फेला पारेको छ। तर ती कछुवाका आवरणमा कुँदिएका अक्षर निके थोरै भएकाले शांग वंशको तुलनामा त्यति महत्वपूर्ण छैनन। विगत सत्तरी वर्षदेखि यता चीनका पूरातत्वविदहरुले च्या कु वन अक्षरका साथै इन स्यु भग्नावशेषमा राजभवन र मन्दिरहरुका पचासभन्दा बढी भग्नावशेष, सम्राटका बाह्रवटा ठूल्ठूला समाधि-स्थलहरु, ठूला-ठालू र सर्वसाधारणका हजारौं समाधि-स्थलहरु, एक हजार जति पूजा-स्थल, पाँचवटा साना हस्त-कला कारखाना तथा प्रशस्त काँस्य वस्तु र चिनियाँ माटोद्बारा बनाइएका वस्तुहरु फेला पारेका छन। यसबाट चीनको प्राचीन समाजको इतिहास बारे अनुमान गर्न सकिन्छ।