अहिले मेरो हातमा झापाको सिमलचोकका शिवगंज-आठमा बस्ने हाम्रा नियमित श्रोता डोरप्रसाद नेपालको एउटा पत्र छ। उहाँले सोध्नुभएको छ：चीनमा रहेको पुरातात्विक एतिहासिक महत्वका उत्कृष्ठ नमूहनाहरु के के छन

चीनको माई ची शान गुफा र लुँग मन गुफा

          विभिन्न तहमा कुँदिएका यी गुफाहरु निकै शान्दार देखिन्छन। माई ची शान गुफामा हाल चीनको पै वै, सि वै, पै चौ, स्वै, थांग, ऊ ताई, सुँग, युआन, मिंग र छिन यी विभिन्न वंशहरुमा कुँदिएका एक सय चौरानब्बेवटा माटाका मूर्तिहरु तथा सात हजारभन्दा बढी ढुंगाका मूर्तिहरु छन। यसका साथै सो गुफामा कुँदिएका भित्ते चित्रहरुको क्षेत्रफल एक हजार तीन सय वर्गमिटर जति छ। सो गुफामा मानिसको वास्तविक उचाइका हजारौं मूर्तिहरु सजीव जस्तै देखिन्छन। तीमध्ये शालीन बुद्ध र बोधिसत्व तथा उनका शिश्यहरु पनि छन। तीमध्ये केहीले आँखा बन्द गरेर वौद्ध-मन्त्र पढिरहेका छन, केहीले अरुसँग सानो स्वरमा कुराकानी गरिरहेका छन, केही हाँसिरहेका छन भने केहीले हात चलाइरहेका छन। यसका अतिरिक्त, सो गुफामा धर्मभक्त किशोर तथा चकचके वालकको आकृति पनि कुँदिएको छ। अमिताभको लगभग सोह्र मिटर अग्लो मूर्ति र दश सेन्टिमिटर जति अग्लो मूर्ति लगायत यहाँका सबै मूर्ति सजीव देखिन्छन। यी मूर्तिहरुले चीनको वौद्ध धर्मको इतिहास, पूरातत्व र रितीरिवाजको अध्ययनका लागि महत्वपूर्ण वास्तविक प्रमाण प्रदान गरेका छन। माई ची शान गुफा टाढा जंगलमा रहेकाले विभिन्न वंशहरुको युद्धबाट ध्वस्त हुन र मानिसद्बारा उत्खनन गर्न तथा लुट्नबाट जोगिएको छ। त्यसैले सो गुफा आधारभूत रुपमा राम्ररी सुरक्षित अवस्थामा छ।

इन स्यु भग्नावशेष र च्या कु वन अक्षर

          चीनको मध्य भागमा पर्ने ह नान प्रान्तको आन याँग शहरमा 24 वर्गकिलोमिटर जति क्षेत्रफलमा फैलिएको एउटा पूरानो राजधानीको भग्नावशेष रहेको छ। यो नै विश्व प्रसिद्ध भग्नावशेष— इन स्यु भग्नावशेष हो। सम्बन्धित सामग्रीका अनुसार, इशा पूर्व चौधौं वर्षमा चीनको शांग वंशका राजा फान कंगले आफ्नो राज्यको राजधानी शान तुंग प्रान्तको छ्यु फुबाट आन याँगमा सारेका थिए। त्यसपछिका झण्डै तीन सय वर्षमा यो शांग वंगको राजनैतिक, साँस्कृतिक तथा आर्थिक केन्द्र रहेको थियो। इशा पूर्व 1046 मा चौ वंशका ऊ वांग सम्राटले शांग वंशका अन्तिम सम्राट- जौलाई पराजित गरेको थिए। यसरी शांग वंशको पतन भयो र त्यसको राजधानी पनि बिस्तारै-बिस्तारै एउटा भग्नावशेष स्थलमा परिणत भयो। चीनको शांग वंशलाई "इन वंश" पनि भनिने भएकाले यसलाई "इन स्यु" भग्नावशेष भनिएको हो।

          च्या कु वन भनेको कछुवाको आवरण र जनावरको हाडमा कुँदिएको चीनको प्राचीन अक्षर हो। शांग वंशका सम्राटले कुनै पनि कार्य शुरु गर्नुअघि शुभ साइत हेराउने गर्थे। च्या कु अर्थात कछुवाको आवरण नै तीनताका साइत हेर्ने साधन थियो।

          त्यसको प्रयोग गरिनुअघि त्यसको आवरणमा रहेको रगत र मासुलाई हटाउनुपर्थ्यो र त्यसलाई सम्म पार्नुपर्थ्यो। अनि कछुवाको आवरणको भित्री सतहमा छुरीद्बारा केही खाल्डो बनाउनुपर्थ्यो। ती खाल्डाहरु व्यवस्थित हुन्थे। साइत हेर्ने ज्योतिषले आफ्नो नाम, साइत हेरेको तिथि र सोधिएको प्रश्न त्यस आवरणमा कुँदेर जलाउँथ्यो। जलाएपछि तातोका कारण ती खाल्डाहरु बिग्रेर चिरा-चिराजस्तो मात्र देखिन्थे। ज्योतिषले ती चिराहरुका आधारमा शकुन-अपशकुन बारे थाहा पाउँथे र सो नतिजा ठीक छ कि छैन भन्ने कुरा पनि कछुवाको आवरणमा कुँद्थे। शकुन शुभ देएको खण्डमा शकुन सम्बन्धी कुरा कुँदिएको कछुवाको त्यस आवरणलाई सरकारी सामग्रीको रुपमा सुरक्षित राखिन्थ्यो।