समुद्र सतहदेखि आठ हजार आठ सय अठचालिस मिटर अग्लो सगरमाथा चीनको तिब्बत स्वायत्त प्रदेशको तिंगरी जिल्ला र नेपाल बीचको सिमा क्षेत्रमा पर्दछ। यो विश्वको सबैभन्दा अग्लो चुचुरो हो। दक्षिणी ध्रुव तथा उत्तरी ध्रुव बाहेक विश्वको तेस्रो ध्रुव भनिन्छ यसलाई। विगत आधा शताव्दीदेखि यता सगरमाथाले विश्वका विभिन्न ठाउँका पर्वतारोहणप्रेमी तथा अनुसन्धानकर्मी र विशेषज्ञहरुलाई आकर्षित गरिरहेको छ। यसका साथै, यसले हरेक वर्षको अप्रिलदेखि सेप्टेम्बरसम्म चीनभित्र र बाहिरका प्रशस्त पर्यटकहरुलाई पनि भित्र्याउने गरेको छ।

                   सगरमाथामा दश मिटर अग्लो एउटा हिम स्तूप छ। भौगोलिक अवस्थाअनुसार यसको उत्तरी भाग अग्लो र दक्षिणी भाग होचो छ। हिन्द महासागरको न्यानो हावाको प्रभावका कारण सगरमाथाको छ हजार मिटर तल फेदीमा ठूलो प्राचीन जंगल छ जहाँ दुर्लभै पाइने जंगली जनावर र वनस्पति तथा घाँसे मैदान छन।

                    गत शताव्दीको सत्तरीको दशकदेखि यता सारा विश्वमा पर्वतारोहण र सगरमाथालक्षित पर्यटन व्यवसाय विकसित हुँदै आएको परिप्रेक्षमा सगरमाथाको चुचुरोमा वर्षभरि जम्ने हिउँ क्रमशः पग्लंदै गएको छ। यसका साथै यहाँका रुस तथा जंगली जनावरहरुको संख्या पनि कम हुँदै आएको छ। यसका साथै हरेक वर्ष त्यहाँ पुग्ने दश हजारभन्दा बढी पर्वातारोही र यात्रीहरुले त्यहाँ ठूलो परिमाणमा फोहर पनि गरेका छन।

                  पवित्र सगरमाथाको संरक्षण गर्ने उद्देश्यले सन 1988 मा तिब्बत स्वायत्त प्रदेश सरकारले तिंगरी जिल्लामा सगरमाथा प्राकृतिक आरक्षण क्षेत्रको स्थापना गरेको छ। छ वर्षपछि सन 1994 मा चीन सरकारले सो क्षेत्रलाई विस्तार गरी त्यसमा तिंगरी जिल्ला वरिपरीका तिंगचे, नेलामु र चिरोंग तीन वटा जिल्लालाई समावेश गराउनुका साथै त्यसलाई राष्ट्रिय प्राकृतिक संरक्षण क्षेत्रहरुको सूचीमा समावेश गरेको छ। यसरी सगरमाथा प्राकृतिक आरक्षण क्षेत्रको क्षेत्रफल झण्डै चौंतीस हजार वर्गकिलोमिटर पुगेको छ। विगत केही वर्षदेखि यता सगरमाथा क्षेत्रको पर्यावरणीय प्रणाली तथा यहाँको प्राकृतिक दृश्य र भौगोलिक तथा ऐतिहासिक पूरातात्विक सम्पदाहरुको राम्ररी संरक्षण गरिएको छ। यसबारे जानकारी दिंदै एकजना स्थानीय अधिकारी वांग च चुंगले भन्नुभयोः

                   "सगरमाथा प्राकृतिक आरक्षण क्षेत्रको स्थापना गरेदेखि यता हामीले सर्वप्रथम त्यस क्षेत्रमा रुख काट्न निषेध गरेका छौं। पहिले हामीले हिउँद ऋतुमा दाउराका लागि सधैं रुख काट्नेगरेका थियौं। अहिले हामीले यसका लागि गुइँठा प्रयोग गर्नेगरेका छौं। यसका साथै, स्थानीय सर्वसाधारणहरुलाई रुख काट्न निषेध गर्नुका साथै बजारमा दाउरा बेच्न पनि निषेध गरेका छौं जसबाट समष्टिगत रुपमा रुख काट्ने प्रवृत्तिलाई रोकिएको छ।"

(क्रमशः)