ल्हासादेखि सत्तरी किलोमिटर टाढा पर्ने ससिन गाउँमा आज वाल-वालिका स्वतन्त्ररुपमा खुशीयालीपूर्वक खेल्न पाउँछन। तर दशकौं वर्षअघि त्यहाँ दलाई लामाको परिवारको बगैँचा थियो। आफ्नो दुःखी जीवनलाई सहन गर्न नसकेकाले केही दास-दासी संयुक्त रुपमा त्यहाँबाट भागेर बाहिर गएका थिए। तिनताका वाल-दास हुनुभएका चोस्फेल र उहाँकी दिदीले पनि उक्त गतिविधिमा भाग लिनुभएको थियो। आज श्री चोस्फेलको कपाल फुलिसकेको छ। आज त्यहाँ बसोबास गरिरहेका वाल-वालिकाको जीवन सुखद छ भन्दै उहाँले आफ्नो दास वालकको कठिन तथा आतंकले भरिपूर्ण जीवनको पुनरावलोकन गर्नुभएको छ। उहाँले अगाडि भन्नुभयो

             "पहिले दलाई लामाको परिवार हामी ससिन गाउँका दास-दासीलाई राती पनि धेरै काम दिन्थ्यो। मध्य रात भएपछि मात्र हामी सुत्नपाउँथ्यौं भने विहान सबरै उठ्नुपर्थ्यो। रजौटाले पछाडि बसेर हामीलाई निगरानी गर्दथे। हामी दास-दासी निकै थाक्थ्यौं। हामी भात खान पनि पाउँदैनथ्यौं।"

यसबारे चर्चा गर्दै श्री चोस्फेलकी दिदी चोमा युचनले भन्नुभयोः

             "पहिले हामी खाना खान पाउँदैनथ्यौं। काम गर्दा अलि ढिलो भएमा रजौटाले ढुंगा र लट्ठिले हामीलाई पिट्थे। खाना खान नपाए पनि काम गर्नुपर्थ्यो हामीले। त्यस्तो दुःखी जीवन सहन गर्न नसकेकाले हामी भागेर गएका थियौं।"

               पुरानो तिब्बतमा दास-दासीका बच्चा ठूला भएपछि पनि साना दास-दासी बनेका थिए। तिनीहरु भोक, जाडो र आतंकपूर्ण वातावरणमा हुर्केका थिए। केही बच्चा सानै उमेरमा मर्दथे। भाग्यवश हुर्केका वाल-वालिकाले दास-दासीका रुपमा काम गर्नुपर्थ्यो। कमजोर वाल-वालिका त्यति बढी काम गर्न सक्दैनथे। क्रुर रजौटाले लट्ठि र ढुंगाले ती वाल-वालिका लाई सधैं नै कुटपिट गर्थे।

                पुरानो तिब्बतमा दास-दासीको संख्या तिनताका कूल जनसंख्याको पञ्चानब्बे प्रतिशतभन्दा बढी पुगेको थियो। तिनीहरुलाई अधिकारी, तानाशाही र गुम्बाका उच्च स्तरीय शिक्षुद्बारा नियन्त्रण गरिन्थ्यो। पाँच मात्र प्रतिशतका ती रजौटाको हातमा पुरानो तिब्बतका सम्पूर्ण खेती, पशुपालन मैदान, वन-जंगल, पहाड र पशु हुन्थे। सन सत्रौं सताव्दीमा चीनको छिंग वंशको पहिलो शासनकालको वर्षमा गरिएको तथ्यांकअनुसार, तिनताका तिब्बतको सबै दुइ लाख हेक्टर जमिन अधिकारी, तानाशाही र उच्च स्तरीय भिक्षुको अधीनमा थियो। सन 1959 मा तिब्बतमा प्रजातान्त्रिक सुधारअघि तिब्बतमा तानाशाहीका परिवारको संख्या एक सय सन्तानब्बे थियो। तीमध्ये पच्चीसवटा ठूला परिवार थिए भने सात/आठवटा विशाल परिवार थिए। ती हरेक परिवारका नाममा दशौं घर-बगैँचा र हजारौं हेक्टर जमिन थियो।

(क्रमशः)