ध्रुव- रविजी, म सन् 2007मा पहिलो पटक र सन् 2009मा दोस्रो पटक छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्गबाट यात्रा गर्दा बाटोबाट देखिने दृश्यमा केही फरक पाएँ जुन वातावरणसँग सम्बन्धित पनि छ । सबैभन्दा पहिला उल्लेख गर्नुपर्ने कुरा के भने सन् 2007मा जाँदा छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्गको वरिपरिको नाङ्गो डाँडोमा डोजर र मानिसहरुले माटो खन्दैगरेको दृश्यहरु देखिन्थ्यो । वास्तवमा तिब्बतमा फलामको खानी रहेछ । र, त्यहाँबाट प्रशस्त फलाम निकाल्ने र प्रशोधन गर्ने तयारी गरिएको रहेछ । तर सन् 2009मा त्यही बाटो भएर जाँदा कुनै पनि डाँडोमा मैले न मान्छे देखेँ न त डोजर नै । तिब्बत पुगेपछि मैले केही चिनियाँ र नेपाली मित्रहरुसँग पनि यसको बारेमा जिज्ञाशा राखेँ । पछि थाहा भयो चीन सरकारले सन् 2008को जनवरी एक तारिखका दिनदेखि लागू हुने गरी तिब्बत स्वायत्तप्रदेशभित्र फलाम खानी सञ्चालन गर्न बन्द गरेको रहेछ । खानी सञ्चालनबाट थुप्रै तिब्बतेलीहरुले रोजगार पाइरहेका थिए । अनि तिब्बतको आर्थिक वृद्धदरमा प्रत्यक्षरुपमा सकरात्मक प्रभाव पार्थ्यो । आर्थिक र सामाजिकरुपमा राम्रो प्रभाव पार्ने भएता पनि खानी सञ्चालनबाट त्यस क्षेत्रमा पर्नसक्ने पर्यावरणीय प्रभाव कम पार्न तिब्बत जनसरकारले कार्यान्वयन गरेको यो नियम वास्तवमा विश्वको छानो तिब्बतको वातावरण संरक्षणमा चालेको एक पहली कदम हो भन्ने मलाई लाग्यो ।

रवि- तिब्बतमा फलाम मात्रै नभइकन सुन खानी पनि छ नि, होइन र ध्रुवजी?

ध्रुव- रविजी तपाईंले भनेको कुरा सही हो । वास्तवमा तिब्बत फलामको मात्रै नभएर सुनखानी भएको क्षेत्र पनि हो । रविजी, ल्हासामा सुन छ मेरो कान बुच्चै भन्ने नेपालमा निकै प्रचलित एउटा उखान अहिले मलाई याद आयो । ल्हासामा सुनखानी भएकोले पनि यो उखान बनाइएको होला धेरै पहिला नै । तर तिब्बतमा रहेको यस्तो महँगो धातुको खानी पनि तिब्बत जनसरकारले सन् 2007देखि लागू हुने गरि बन्द गरिसकेको छ । सुनको प्रशोधनबाट मात्रै पनि चीनले ठूलो आर्थिक उपलब्धि हासिल गर्नसक्थ्यो । तर वातावरणमा प्रतिकूल प्रभाव पार्न नदिनका लागि चीनले आम्दानीको ठूलै स्रोत गुमाएको छ । पहिलो वर्ष सुनखानी र पछिल्लो वर्ष फलामखानी बन्द गरेको देख्ने जो कोहीले चीन र तिब्बत जनसरकार वातावरणप्रति कति सचेत छ भन्ने कुरा सजिलै बुझ्न सक्छ । जुन कुरा निकै प्रशंसनीय कदम हो भन्ने मलाई लाग्छ ।

रवि- श्रोताहरु, हामीले ध्रुवजीको तिब्बत यात्राको बारेमा छलफल गरिरहेका छौं । ध्रुवजी, तपाईंले छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्गबाट दुई पटक यात्रा गर्दा तिब्बतमा वातावरण संरक्षणका लागि अवलम्बन गरिएका कदमहरुको बारेमा चर्चा गर्नुभएको थियो । यी दुई पटकको यात्रामा अरु कुनै परिवर्तन देख्नुभएको थियो कि ?

ध्रुव- रविजी, म दुई पटक जाँदाखेरी वास्तवमा फरकफरक मौसममा गएको थिएँ । फरक मौसममा देखिने बाहिरी दृश्य पक्कै पनि फरक हुन्छ । सन् 2007मा म जुलाई महिनामा गएको थिएँ जति बेला गर्मी मौसम सुरु भइसकेको थियो भने सन् 2009मा जाँदा खेरी जनवरी महिनाको दोस्रो सातामा गएको थिएँ । त्यसैले रेलभित्रबाट देखिने बाहिरी दृश्यमा धेरै फरक पाइएको हो । गर्मीमा जादा वाटोवरिपरी खुल्ला डाडा देखिन्थे भने जाडोमा ती ठाउँहरु हिउँले सेताम्य थिए । गर्मीमा बाटोमा पर्ने नामाचोलगायतका दर्जनौ तालले निकै नै रमणीय देखिन्थे । तर जाडोमा तालको पानी जमेर बरफको बनेको थियो । त्यसैले यी दुई फरक फरक सिजनमा छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्गबाट यात्रा गर्दाखेरी देख्न पाइने बाहिरी दृश्यले वास्तवमा म एउटै बाटो दोहोर्याएर गएको होइन भन्ने परेको थियो । म छुट्टै र नयाँ अनि रमणीय ठाउँको भ्रमण गरिरहेको छु जस्तो लाग्यो मलाई दोस्रो पटक जाँदा पनि । पछिल्लो पटक जाडो महिनामा जाँदा म हिउँले पुरिएको डाँडोमा बनाइएको रेलको लिकमा गुडेको रेलमा चढेको अनुभव गरिरहेको थिएँ ।

रवि- गर्मीमा र जाडोमा तिब्बत जाने पर्यटकहरुको संख्या उस्तै थियो कि केही फरक थियो ध्रुवजी?

ध्रुव- मैले सुरुमा के सोचेको थिएँ भने ल्हासामा सधैँ पर्यटकको भीड लाग्छ र रेलमा पनि एकै किसिमको भीड हुन्छ । तर गर्मीमा जादा ल्हासामा पर्यटक जाने सिजन रहेछ र रेलको टिकट पाउन पनि निकै सास्ती भोग्नुपरेको रहेछ । तर जाडो महिनामा पैचिङ्ग र ल्हासाको तापक्रमा शुन्यभन्दा पनि कम माइनस 16-17 डिग्रीसम्म पुग्ने हुनाले छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्गहुँदै तिब्बत जाने स्वदेशी तथा पर्यटकहरुको भीड पनि अलि कम थियो । स्वदेशी पर्यटकहरु कम हुनुको अर्को कारण चाहिँ के थियो भने हामी ल्हासा गएको करिब दुई हप्तापछि चीनको सबैभन्दा ठूलो चाड बसन्तपर्व परेको थियो । त्यसैले पनि ल्हासा जाने आन्तरिक पर्यटकको भीड कम भएको हुनसक्छ । त्यसको साथसाथै जाडोमा उल्लो भूभागको वायुमण्डलमा सापेक्षिक आद्रता कम हुने तथा हावामा अक्सिजनको मात्रा पनि कम हुने भएकोले श्वास फेर्न गर्मी महिनामा भन्दा गाह्रो हुन्छ भन्ने मैले सुनेको थिएँ । यसैले पनि रेलबाट ल्हासा जाने यात्रुको संख्या तुलनात्‍मकरुपमा कम थियो ।