ध्रुव- हुन्छ रविजी । अगिल्लो हप्ताको कार्यक्रममा मैले तिब्बती जनताले लगाएको भेषभूषाबाट उनीहरुको जीवनस्तर पहिलेको तुलनामा छोटो अवधिमा नै कसरी माथि उठिरहेको छ भन्ने कुरा राखेको थिएँ । त्यही प्रसङ्गमा म एउटा कुरा जोड्न चाहन्छु । छिङ्गहाई-तिब्बत रेलमार्ग सञ्चालन हुनुभन्दा एक वर्षअगाडी नै हामी रेलमार्गको निर्माणको विषयमा स्थलगत अध्ययन र अवलोकन गर्न नाक्छु सहरमा गाडीमा गएका थियौं । त्यो बेलामा हरियो फाँटमा हुलका हुल चौंरीहरु चरिरहेका देखिन्थे । बाटोका छेउमा कतैकतै चौंरीगोठ, गोठका छेउका चौंरीका बाच्छाबाच्छी र कुनैकुनै गोठमा मोटरसाइकल उभ्याइएका देखिन्थे ।

छिङ्गहाई तिब्बत रेलमार्ग गोल्मोडबाट ल्हासासम्म आउनुभन्दा एक वर्षअगाडी नै ल्हासादेखि झन्डै पाँच सय किलोमीटरको दुरीमा रहेको नाक्छु सहरसम्मको द्रुतराजमार्गबाट यात्रा गर्दाखेरी बाटोमा पूरै मोबाइलको टावर देखिन्थ्यो । हाम्रा पथप्रदर्शकको मोबाइलमा प्रायः घन्टी बजिरहन्थ्यो । त्यति मात्रै होइन, त्यहाँ देखिएका प्रायः सबै गोठालाका खल्तीमा मोबाइलफोन देखिन्थ्यो । केही गोठालाहरु दूध, दूधजन्य उत्पादन बिक्री गर्न मुख्यमुख्य बजारतिर मोटर साइकलमा हुँइकिइरहेका देखिन्थे । विज्ञानका आधुनिक उपकरणहरुलाई ती अनकन्टर भेगका सर्वसाधारणले राम्ररी नै उपयोग गरेका देखिन्थे । कानमा कुण्डल लगाएका, कपालमा चुल्ठो बाटेका, खुट्टामा दोचा र जीउमा बख्खु लगाएका तिब्बती युवायुवतीहरु मोटरसाइकलमा आफ्ना सामान बेच्न सहरतिर दौडिरहेका देखिन्थे । त्यसबाट अन्य सर्वसाधारणजस्तै पशुपालक कृषकको जीवनस्तरमा आएको परिवर्तन राम्ररी देख्न सकिन्छ ।

रवि- श्रोताहरु, आजको कार्यक्रममा हामी ध्रुवजीले तिब्बत भ्रमणका बेला लेख्नुभएका डायरीका अंशहरुलाई राख्तै आएका छौं । गीत बजाउनुभन्दा अगाडि अन्य सर्वसाधारणजस्तै पशुपालक कृषकको जीवनस्तरमा आएको परिवर्तनको बारेमा कुरा गर्दै हुनुहुन्थ्यो । अब भने म अलिकति प्रसङ्ग मोड्न चाहन्छु । ध्रुवजी, तिब्बतको सदरमुकाम ल्हासा पुगेपछि पहिलो पटक कुन ठाउँ घुम्नुभयो ?

ध्रुव- रविजी, पहिलोपटक ल्हासा पुगेपछि हामीहरु सुरुमा दुईवटा महत्वपूर्ण ठाउँहरु हेर्न गयौं । तिब्बतका हेर्न लायकका ठाउँहरुमध्ये तिब्बत संग्रहालय र नोर्बुलिङ्का पनि महत्त्वपूर्ण ठाउँहरु हुन् । यो दुई ठाउँमा गएर हेर्ने हो भने चिनियाँ सरकार तिब्बती सम्पदालाई बृहद् चिनियाँ संस्कृतिको एक हिस्सा मान्दछ भन्ने कुरा प्रष्टरुपमा देख्न सकिन्छ । तिब्बत संग्रहालयभित्र ठूल्ठूला अक्षरमा अंग्रेजी, चिनियाँ र तिब्बती भाषामा अङ्कित साइनबोर्डमा भनिएको कुरालाई म जस्ताकोतस्तै राख्छु । त्यसमा के भनिएको छ भने- ईतिहासको बृहद् अन्तरिक्षमा हामी चिनियाँ राष्ट्रको समृद्ध संस्कृतिको निर्माण र राष्ट्रिय एकीकरणमा तिब्बती जनताले पुर्याएको योगदान देख्छौं, जसले हामीलाई के कुराको गहिरो छाप पार्छ भने तिब्बतको समृद्धि, उत्थान, पतन र अपमान सबै नै हाम्रो महान मातृभूमिको भाग्यसँग सदासर्वदा घनिष्टरुपले गाँसिएको छ ।

रवि- ध्रुवजी, तपाईंले तिब्बत संग्रहालयमा राखिएको बोर्डमा लेखिएको कुरालाई पनि आफ्नो डायरीमा लेख्नुभएछ त ।

ध्रुव- हजुर रविजी, मलाई मनपरेको वा मनछुने भनाइ अनि महत्त्वपूर्ण भनाइहरु उतार्न मन लाग्छ । त्यो एउटा बोर्ड मात्रै होइन मैले अर्को एउटा बोर्डमा तिब्बती जाति र तिब्बती संस्कृतिबीच कस्तो सम्बन्ध रहेको छ भनेर लेखिएको अर्को बोर्ड पनि पढेको थिएँ । त्यो अर्को साइनबोर्ड के भनिएको छ भने- तिब्बती जाति भनेको चीनका जातिहरुमध्ये लामो इतिहास र अति उत्तम सांस्कृतिक परम्परा भएको जाति हो । तिब्बतको परम्परागत संस्कृति भनेको चिनियाँ राष्ट्रको संस्कृतिक मणि हो । यी दुबै बोर्डमा लेखिएका कुराले मलाई गहिरो प्रभाव पर्यो । मैले भेटेका तिब्बतीहरु र तमाम चिनियाँ मित्रहरु पनि बोर्डमा लेखिएको कुरासँग पूर्णरुपमा सहमत छन् ।

रविजी, तिब्बतमा स्थानीय संस्कृतिलाई जति महत्व दिइएको मात्रै होइन तिब्बतलाई आधुनिकरण गर्ने सवालमा पनि चीन पछाडि परेको छैन । त्यसको सबैभन्दा उपयुक्त उदाहरण मैले तिब्बत संग्रहालयकै उदाहरण दिन चाहन्छु । संग्रहालयमा आगन्तुहरुलाई अत्यधुनिक सुविधाहरु उपलब्ध गराउनका लागि स्थानीय जनसरकार पछाडि परेको छैन । तिब्बत संग्रहालयमा प्रवेश गर्ने बित्तिकै हरेक आगन्तुकले टेलिफोन रिसिभरजस्तो देखिने डिजिटल उपकरण लिन सक्छन् । संग्रहालयका हरेक बस्तुमा छुट्टै अङ्क लेखिएका छन् । हामीले आफूसँग बोकेर लगेको त्यो उपकरणमा संग्रहालयमा राखिएको बस्तुको अगाडि लेखिएको अङ्क डायल गर्ने बित्तिकै त्यो बस्तुको विस्तृत ऐतिहासिक र अन्य जानकारीहरु पाउन सकिन्छ । मैले जानकारी पाएअनुसार त्यस्तो आधुनिक प्रविधिको उपयोग फ्रान्सको पेरिसस्थित लोभेर संग्रहालमा उपयोग भएको थियो । भारतका एक जना चर्चित नेता, मलाई सीताराम याचुरीजस्तो लाग्छ, उहाँले तिब्बतमा रेल पुग्नुअघि नै उक्त संग्रहालयको भ्रमण गरिसकेपछि एउटा लेखमा के भन्नुभएको छ- भने यस्तो प्रविधिको व्यवस्था कठिन धरातल भएको पिछडिएको तिब्बतमा हुनसक्नुलाई तिब्बतका तीब्र आलोचकहरुले समेत असाधारण विकासको उदाहरणको रुपमा लिएका छन् । सीताराम याचुरीजस्तै तिब्बत भ्रमणमा जाने जोसुकै पनि त्यहाँको असाधारण विकासको प्रशंसा नगरिरहन सक्तैन ।