रवि- श्रोताहरु， हामीले पछिल्ला कार्यक्रमहरुमा ध्रुवजीले चीनको तिब्बतको भ्रमण गर्दा देखेर लेख्नुभएका डायरीका अंशहरुलाई राखिरहेका छौं । ध्रुवजी, तपाईंले सडक वरिपरि घुम्दा वा पसलमा सामान किन्न जाँदा त्यहाँका स्थानीय बासिन्दाको दैनिक जीवनमा आएको परिवर्तलाई कसरी लिनुभयो?

ध्रुव- रविजी, नयाँ चीनको स्थापनापछि सन् 1951मा तिब्बतमा रहेको सामन्तवाद अन्त्य गरि सन् 1959मा प्रजातान्त्रिक सुधार लागू गरियो । प्रजातान्त्रिक सुधार लागू गरिएको यसै वर्ष पचास वर्ष पुगेको पनि छ । यो 50 वर्षको अवधिमा तिब्बतको धार्मिक, सामाजिक, आर्थिक, सामाजिक सांस्कृतिक, राजनैतिकलगायतका सबै क्षेत्रमा ठूलो विकास भएको छ जसले तिब्बतलाई नवीनरुपमा रुपान्तरण गर्यो भन्ने पनि सकिन्छ । प्रजातान्त्रिक सुधार हुनुभन्दा अघिसम्म त्यहाँका स्थानीय बासिन्दा युगौंदेखि रहँदैआएको सामन्ती शासनको पीडा भोग्न विवश थिए । तर प्रजातान्त्रिक सुधार लागू गरिएपछि तिब्बती जनतामा न्याय र समानताको चेतना जागृत हुँदैगएको पाइन्छ । तिब्बतको स्वतन्त्र मुक्तिपछि चीनले तिब्बतको अर्थब्यवस्था र धर्म संस्कृतिमाथि हस्तक्षेप गर्यो र त्यहाँ मानवअधिकारको कुनै संकेत छैन भनेर पश्चिमी मुलुकका केही संचारमाध्यम र जनताले अफवाह फैलाउने गरेका छन् । तर तिब्बतको वार्षिक उत्पादनमा भएको 12.5 प्रतिशतको वृद्धिले ल्वप्पा ख्वाइदिएको छ ।

रवि- ध्रुवजी, तिब्बतको मानवअधिकार र धार्मिक स्वतन्त्रताको बारेमा तपाईंका केही विचार छन् कि?

ध्रुव- रविजी, हुन त यो राजनीतिक विषय हो । तर मेरो आँखाले देखेको कुरा श्रोताहरुलाई सुनाउँछु । मैले पहिलो पटक तिब्बतको भ्रमण गर्नुभन्दा अगाडि केही पश्चिमी देशका सञ्चारमाध्यमहरुले त्यहाँ धार्मिक स्वतन्त्रता नभएको कुरा उल्लेख गरेको पढेको र सुनेको थिएँ । पश्चिमी संस्कृति र पश्चिमी संचारमाध्यमको प्रभाव नेपालमा पनि छ । त्यसैले यसको विषयमा केही नेपालीहरुलाई पनि भ्रम पर्न सक्छ । तर ल्हासामा बिहानदेखि बेलुकीसम्म गल्ली, चोक, मुख्य सडक जताततै सर्वसाधारणहरु छ्याप्छ्याप्ती माने बोकेर हिड्ने गरेको जसले पनि देख्न सक्छ । रविजी, यसरी माने बोकेर सडकमा हिड्ने मानिसहरुको संख्या पछिल्ला वर्षमा बढ्दै गएको जस्तो मैले अनुभव गरेँ । त्यसको अलावा पोतला, चोखाङ्गलगायतका गुम्बा र मन्दिरअगाडि लम्पसार परेर कोरा गरिरहेका स्थानीय बासिन्दालाई देख्ता तिब्बतीहरुले निर्वाधरुपमा आफ्नो परम्परागत धर्म मानिरहेको प्रष्ट देखिन्छ । त्यसै प्रशङ्गमा के जोड्छु भने मन्दिर र गुम्बावरिपरि मान्छेको निकै भीड देखिन्छ, तैपनि त्यहाँ घिस्रिए कोरा गर्ने धर्मावलम्बीहरुलाई सवारी साधन र पैदल यात्रीले पनि बाटो छोडिदिने गरेको देखिन्‍छ । त्यसैले धर्म मान्नेले आफ्नो अधिकारको पूर्णरुपमा उपभोग गरिरहेका छन् भने धर्म नमान्नेहरु पनि उनीहरुप्रति उदारभाव प्रकट गर्छन् ।

रविजी, मैले मन्दिर र गुम्बाको मात्रै चर्चा गरेँ । तर तिब्बतमा मस्जित र चर्च पनि बनाइएको छ । ल्हासामा मात्रै चारवटा मस्जित र एउटा गिर्जाघर छन् । यी मस्जित र गिर्जाघरलाई आफ्नो केन्द्रविन्दु मानेर त्यहाँ मुस्लिम र इशाई समुदायको ठूलो भीड लाग्छ । त्यसले बौद्ध, हीन्दू, इस्लाम, इशाईलगायतका धर्म मान्ने मानिसहरुका बीच रहिआएको धार्मिक सहिष्णुता, धार्मिक सद्भाव र समन्वयलाई उजार गर्छ रविजी ।

रवि- श्रोताहरु,आजको कार्यक्रममा हामी तिब्बतमा प्रजातान्त्रिक सुधार लागू गरिएपछि त्यहाँको स्थानीय वासिन्दाको दैनिक जीवनमा देखिएको परिवर्तनका विषयमा छलफल गरिरहेका छौं । ध्रुवजी, तिब्बतका युवायुवतीको रहनसहन र भेषभूषाको बारेमा पनि सुनाउनुहोस् ।

ध्रुव- रविजी, तिब्बती युवायुवतीहरुमा पश्चिमी संस्कृति र भेषभूषाले प्रभाव पारिसकेको छ । तिब्बतको परम्परागत पोशाक दोचा र बख्खु नलगाएका युवायुवतीहरु सडक, बजार, पार्क, पसल र रेष्टुराँहरुमा छ्याप्छ्याप्ती देख्न सकिन्छ । कपालमा कैलो, रातो रङ्ग लगाएर चुच्चो जुत्ता, मिनीस्कर्ट र सेन्डोमा मूल सडक वरिपरि युवतीहरु हिडिरहेका देखिन्छन भने अंग्रेजी गीत घन्काएर ल्हासा नदी किनार छेउको नयाँ सडकको सहरी इलाकामा मसाज सेन्टर र व्युटी पार्लर खोलेर नगरबधुहरु विदेशी पर्यटकलाई भित्र आउन इशारा गर्दै गरेका पनि देखिन्छन् । युवापुस्तामा मात्रै होइन उमेर ढल्केका स्थानीय बासिन्दाको लवाइमा पनि निकै परिवर्तन देख्न सकिन्छ । जस्तो कि म चार वर्षअगाडि तिब्बत जाँदा भेडाको छाला वा लामो ऊनीको लूगा अर्थात् त्यसलाई सरल भाषामा भन्ने हो भने बख्खु लगाउनेको संख्या अलि बढी देखिन्थ्यो । तर सन् 2007 र यसैवर्षको जनवरीमा जाँदा बख्खु लगाउने मानिसहरुको संख्या क्रमशः कम हुँदै गएको मैले अनुभव गरेँ । बख्खुको ठाउँ पछिल्लो अवस्थामा ह्याट, ज्याकेट र पाइन्टले लिइसकेको पनि देखिन्छ ।

रविजी, म हरेक पटकको यात्रामा स्थानीय बजारमा समान हेर्न पनि जाने गरेको छु । अहिले त्यहाँ विश्वका प्रख्यात उत्पादनहरु पनि सजिलै किन्न पाइन्छ । त्यस्तै अहिले तिब्बतका पसलहरुमा अघि मैले भनेको जस्तो ह्याट, ज्याकेट, पाइन्टको व्यापार बढ्दै गएको सजिलै आँकलन गर्न सकिन्छ । किनभने आधुनिक भेषभूषा किन्ने पाइने पसल र ती पसलमा पुगेका ग्राहकहरुको संख्या पनि क्रमशः बढ्दै गएको देखिन्छ ।

रवि- ध्रुवजी आजको कार्यक्रमबाट बिदा माग्नुभन्दा अगाडि छोटो समय बाँकी छ । केही भन्न मन लागेको छ कि?

ध्रुव- रविजी, यो छोटो समयमा कुनै नयाँ विषय नकोट्याउ जस्तो लाग्यो । बरु म के भन्न चहान्छु भने श्रोता र श्रोताका प्रतिक्रियाविना हाम्रो कार्यक्रमको कुनै अर्थ रहदैँन । केही नियमित श्रोताहरुले फोन र इमेलमा अनि प्रत्यक्ष भेट्दा मलाई पैचिङ्ग डायरीका बारेमा अमुल्य सुझाव र प्रतिक्रियाहरु दिने गर्नुभएको छ । उहाँहरुलाई मुरीमुरी धन्यवाद छ । तपाईंहरुले पनि कार्यक्रमसम्बन्धी प्रतिक्रिया र सुझाव लेखेर हामीलाई सहयोग गर्नका लागि हामी विनम्र अनुरोध गर्छु । तपाईंकै सुझाव र प्रतिक्रियाअनुसार हामीले हाम्रो कार्यक्रमलाई अझै रोचक र जानकारीमूलक बनाउन प्रयास गर्नेछौं । रविजी, अब भने श्रोताहरुसँग बिदा माग्नुपर्ला ।

रवि- हुन्छ ध्रुवजी । श्रोताहरु आजको पैचिङ्ग डायरीबाट सहकर्मी मित्र ध्रुव पौडेल म रविलाई बिदा दिनुहोस् । नमस्ते ।