राजधानी काठमाडौंको वायु प्रदूषणको सम्बन्धमा पछिल्लो समयमा भएका धेरै अध्ययनले वायु प्रदूषण नियन्त्रण नभए नेपालमा बर्सेनि 25 हजारजनाको अकालमै मृत्यु हुने औँल्याएका छन्। 'क्लिन इनर्जी नेपाल' र 'वातावरण जनस्वास्थ्य सङ्गठन'ले सार्वजनिक गरेको एक अध्ययनमा काठमाडौँका मुख्य अस्पतालहरूमा आउने 80 प्रतिशत बिरामीको अवस्था वायु प्रदूषणका कारण गम्भीर बनाएको जनाइएको छ।
हाल काठमाडौँमा 14, भक्तपुरमा 62 र ललितपुरमा 31 गरी तीन जिल्लामा 107 वटा इँटाभट्टा सञ्चालनमा छन्। इँटा बनाउने काम छ महिनासम्म चल्ने प्रक्रियामा एउटा भट्टाले 30 लाखदेखि धेरैमा 50 लाख इँटा उत्पादन गर्ने गर्छ।
धेरै प्रदूषण गर्ने परम्परागत इँट्टाभट्टाहरू अझै पनि सञ्चालनमा छन्। 2070 कात्तिकभित्र यस्ता उद्योग आधुनिक प्रविधिमा रूपान्तरण गर्न नेपाल सरकार औद्योगिक प्रवर्द्धन बोर्डले निर्देशन जारी गरिसकेको छ तर पनि निर्देशन पालना भएको छैन।
वायु प्रदूषण नियन्त्रण गर्न नेपाल सरकार वातावण संरक्षण नियमावली 2054 को नियम 15 ले इँटाभट्टा तथा उद्योगबाट निस्कने धूवाँ तथा चिम्नीको उचाइ सम्बन्धमा निश्चित मापदण्ड तोकेको छ। साधारणतया इँटा भट्टाको फिक्स चिम्नी (धूवाँ फाल्न पङ्खा जडान गरिएको), नेचुरल चिम्नी (आफैँ धूवाँ निस्कने) र भीएबीके (भर्टिकल साफ्ट ब्रिक क्लिन) जस्तो आधुनिक प्रविधिका लागि एक घनमिटर धूवाँमा क्रमशः 600, 700 र 400 माइक्रोग्राम नर्मल मिटर क्युवको मापदण्ड राखिएको छ। तर, धेरै इँटाभट्टाले मापदण्डभन्दा बढी नै उत्सर्जन गरिरहेका कारण वातावरण प्रदूषणको मात्रा बढिरहेको र यसले वातावरणीय परिवर्तन बढाउने विज्ञहरूको भनाइ छ।
वातावरणमैत्री संस्था दिगो विकास निर्माण परियोजनाले काठमाडौँ, भक्तपुर र ललितपुरमा सञ्चालित इँटाभट्टाहरूमा सन् 2012 मा गरेको अध्ययनअनुसार एक लाख इँटा उत्पादन गर्दा भट्टाहरूले कार्बनडाइअक्साइड 30 दशमलव छ देखि 40 दशमलव आठ टन, कालो कार्बन 35 किलो र सल्फरलगायत विषाक्त धूलोको कण 250 किलोसम्म उत्सर्जन गर्ने गरेको उल्लेख छ।
