पाठ एकतीस

वर्षाः सबैलाई नमस्कार। "दैनिक जीवनको चिनियाँ भाषा" कार्यक्रममा तपाईंहरुलाई स्वागत। म यस कार्यक्रमकी सञ्चालिका वर्षा।

कमलः नमस्कार सबैलाई। म कमल लम्साल।

वर्षाः मेरो सहकर्मी कमलजीको अनुरोधमा आज हामीले तपाईंहरुका लागि एक विशेष पाठ तयार पारेका छौं। यस पाठमा हामी चिनियाँ भाषा— हान यूको विशेषता बारे व्याख्या गर्नेछौं।

कमलः एक दम राम्रो।

वर्षाः तर नयाँ पाठ शुरु गर्नुभन्दा पहिले हामी छोटकरीमा अघिल्लो पाठमा सिकेका विषयहरु दोहर्‍याएर सिकौं।

कमलः हस। मलाई याद छ "हामी बाहिर घुम्न जाऔं"लाई चिनियाँ भाषामा "वो मन छ्यु ल्यू शिंग पा" भन्नुपर्छ।

वर्षाः ठीक छ। "छ्यु ल्यु शिंग", "घुम्न जानु वा यात्रा गर्न जानु"।

कमलः छ्यु ल्यु शिंग।

वर्षाः ट्रौ मो यौ शन मो ची व्हा?

कमलः "ट्रौ मो यौ शन मो ची व्हा?", " यस सप्ताहान्तमा तपाईंको के योजना छ?"

वर्षाः "ची व्हा", "योजना"।

कमलः ची व्हा।

वर्षाः "हामी कहिले हिंड्ने?" , "वो मन शन मो श् हौ ठ्रु फा?"

कमलः वो मन शन मो श् हौ ठ्रु फा?

वर्षाः "शन मो श् हौ", "कहिले वा कुन वेला"।

कमलः शन मो श् हौ।

वर्षाः "ठ्रु फा", "हिंड्नु वा बाहिर निस्कनु"।

कमलः ठ्रु फा।

वर्षाः "श्या यी क चिंग तेन हाई यौ त्वो युआन?", "यहाँदेखि अर्को रमणीय ठाउँ कति टाढा छ?"

कमलः श्या यी क चिंग तेन हाई यौ त्वो युआन?

वर्षाः श्या यी क चिंग तेन।

कमलः श्या यी क चिंग तेन।

वर्षाः ट्र अर त फंग चिंग थाई मै ल।

कमलः "ट्र अर त फंग चिंग थाई मै ल"।, "यहाँको दृश्य अति सुन्दर छ"।

वर्षाः "ट्र अर त फंग चिंग", "यहाँको दृश्य"।

कमलः ट्र अर त फंग चिंग।

वर्षाः अब अघिल्लो पाठको पूरा वार्तालाप सुनौं-

वार्तालाप एक

कः च्वै चिन थेन छी ट्रन हाउ।

खः थेन छी यु पाउ श्वो मिंग थेन छिंग थेन।

कः वो मन छ्यु ल्यू शिंग पा।

खः हाउ आ।

वार्तालाप दुइ

कः ट्रौ मो यौ शन मो ची व्हा?

खः वो मन श्याँग खाई ठ्र छ्यु ठ्राँग ठ्रंग वान् वान्।

वार्तालाप तीन

कः चा मन शन मो श् हौ ठ्रु फा?

खः शिंग छी ल्यु चाउ शाँग लिउ तेन चाई ता मन खौ चेन मेन।

वार्तालाप चार

कः श्या यी क चिंग तेन हाई यौ त्वो युआन?

खः वो ये पु थाई छिंग ठ्रु। ता काई हाई यौ श् कोंग ली।

वार्तालाप पाँच

कः ट्र अर त फंग चिंग थाई मै ल।

खः थाई फ्याओ ल्याङ ल।

कमलः वर्षाजी, तपाईंलाई थाहै छ, हामीले चिनियाँ भाषा सिकाउनथालेको केही समय भइसक्यो। मलाई के लागेको छ भने, भिनियाँ भाषा सिक्दा अप्ठ्यारो लागेका कुराहरुमध्येको एक भनेको सही उच्चारण गर्न सिक्नु हो।

वर्षाः हो त नि। यो म बुझ्छु। वर्तमान विश्वका विभिन्न मुलुकहरुले प्रयोग गरेका शब्दहरुमा चिनियाँ अक्षर मात्र ध्वनिबमोजिम अक्षर विन्यास नहुने अक्षर हो। चिनियाँ अक्षरको उत्पतिको बारेमा दुनियाँमा धेरै भनाइ फैलिएका छन। एउटा भनाइअनुसार, प्राचीन कालमा छाँग ची नाउँ गरेको एकजना मानिसले चराचुरुंगी र पशुहरुले माटोमा छोडेको पदचिन्हको सूक्ष्मताका साथ निरीक्षण गरेबाट अक्षरको सिर्जना गर्ने विचार जागेको हो। यसरी नै चीनको सबैभन्दा पहिलेको चित्रगत संकेत रहेको प्राचीन अक्षर देखापर्‍यो।

कमलः उहाँ सांच्चिकै एकजना प्रतिभाशाली व्यक्ति हुनुहुँदोरहेछ, हैन त?

वर्षाः हो नि। पछि नयाँ चीनका पुरातत्वविदहरुले चीनको शान तोंग प्रान्तको च्यु शेन जिल्लामा पर्ने लिंग याँग नदीनजिकको चिहानमा डंगूरका डंगूर पुरातात्विक-सांस्कृतिक वस्तुहरुको उत्खनन गर्नुभएको थियो। तीमध्ये केही चिनियाँ माटोका भाँडामा उहाँहरुले चित्रजस्ता अक्षरहरु कुँदिएको भेट्टाउनुभयो। परीक्षण गरेर के प्रमाणित भएको छ भने ती अक्षरहरुको इतिहास चार हजार पाँच सय वर्षभन्दा लामो छ र त्यो चीनका सबैभन्दा पुराना चिनियाँ अक्षरहरुको प्रारम्भिक रुप हो।

कमलः ए मैले बुझे‍। चिनियाँ अक्षरहरु सम्झन मेरो लागि निकै गाह्रो कुरा हो। यसका लागि तपाईंसङ्ग कुनै राम्रो सुझाव छ कि?

वर्षाः चिनियाँ अक्षर चौकोस आकारको अक्षर हो। यसको वर्णमाला हुँदैन। साथै कुनै पनि अक्षरको लेखाइको कुने पनि निश्चित नियम छैन। त्यसैले सिक्नेहरुले कण्ठ पारेर सम्झनुपर्छ। यो पनि विदेशीहरुलाई चिनियाँ भाषा सिक्न गाह्रो लाग्ने कुराहरुमध्येको एक हो।

कमलः हो त नि। अनि अरु?

वर्षाः मानिसलाई ठीक तवरले चिनियाँ अक्षर छुट्याउन र पढ्न सजिलो होस् भन्नाका लागि चीन सरकारले 1958 मा औपचारिक रुपमा "हान यू फिंग यिन फाँग आन अर्थात चिनियाँ भाषाको ध्वनिबमोजिम अक्षर विन्यास हुने परिकल्पना" सार्वजनिक गरेको छ। सो परिकल्पनाले चिनियाँ भाषाको मेन्डरिंग बोलीको उच्चारणअनुसार चिनियाँ अक्षर लेख्न ल्याटिन अक्षरको जस्तो कुनै ध्वनिलाई सर्वदा उही अक्षर जनाउने तरिका अपनाएको छ।

कमलः "हान यू फिंग यिन फाँग आन" भनेको के हो? तपाईं मलाई यसबारे अलि व्याख्या गर्नसक्नुहुन्छ?

वर्षाः अवश्य। "हान यू फिंग यिन फाँग आन" भनेको उच्चारण दर्शाउने एक सेट चिन्ह प्रणाली हो। त्यसलाई स्वर वर्ण र व्यञ्जन वर्ण गरी दुइ भागमा विभाजित गरिएको छ। तीमध्ये एक्काइसवटा स्वर वर्णका अक्षर र उनान्चालीसवटा व्यञ्जन वर्णका अक्षर छन।

कमलः ए, मैले बुझें। तपाईंलाई धन्यवाद।

वर्षाः केही छैन। ध्वनिबमोजिम अक्षर विन्याससम्बन्धी कुरा उठाउँदा चिनियाँ भाषाको बोलीमा चारवटा ध्वनि छन, जुन यस प्रकार छ- उच्च र मधूर ध्वनि अर्थात पहिलो ध्वनि, चढ्दो ध्वनि अर्थात दोश्रो ध्वनि, झर्दो-चढ्दो ध्वनि अर्थात तेश्रो ध्वनि र झर्दो ध्वनि अर्थात चौथो ध्वनि। त्यको अर्थ के हो भने, एउटै ध्वनिबमोजिम अक्षर विन्यास हुँदा चारवटा ध्वनिअनुसार फरक स्वर निस्कन सक्छ। साथै फरक स्वरको अर्थ पनि फरक हुन्छ। उदाहरणका लागि, "मा"को उच्चारण गर्दा पहिलो ध्वनि "मा" को अर्थ "आमा" हो, दोश्रो ध्वनि "मा" को अर्थ "सनपाट", तेश्रो ध्वनि "मा" को अर्थ "घोडा" र चौथो ध्वनि "मा" को अर्थ " गाली गर्नु" हो।

कमलः मा1（आमा）,मा2 (सनपाट), मा3 (घोडा), मा4 (गाली गर्नु)।

वर्षाः यहाँनिर मैले के कुरा औंल्याउनुपर्छ भने फरक ध्वनिले फरक अर्थ बुझाउँछ। जस्तै "मा" लाई पहिलो ध्वनिमा रहेको अर्थ "आमा" हो।

कमलः मा।

वर्षाः "मा" तेश्रो ध्वनि, यसको अर्थ "घोडा " हो।

कमलः मा।

वर्षाः तपाईंलाई आफ्नै आमालाई बोलाउँदा "घोडा" अर्थ लाग्ने ध्वनिमा बोलाउन पटक्कै मन पर्दैन। त्यसैले यस्तो गलत अर्थ नलागोस भन्नका लागि ध्वनिको सही उपयोग गर्नसक्नु अत्यन्तै महत्वपूर्ण कुरा हो।

कमलः मलाई पनि यस्तै लागेको छ।

वर्षाः वास्तवमा तपाईंलाई ती ध्वनि छुट्याउन सघाउ पुर्‍याउने अर्को एउटा उपाय पनि छ र त्यो हो एक दुइ तीन चार।

कमलः एक दुइ तीन चार।

वर्षाः यसभन्दा अघि एक दुइ तीन चार भन्ने तरिका अपनाउने कोही छैन होला। तर यसबाट भरखरै चिनियाँ भाषा सिक्नथाल्नेहरुका लागि फाइदा हुनेछ। अब तपाईंहरु पढेर हेर्नुहोस्।

कमलः एक दुइ तीन चार।

वर्षाः एक दुइ तीन चार को फरक पाउनुभयो। ती अङ्कहरु क्रमशः उच्च र मधूर ध्वनि, चढ्दो ध्वनि, झर्दो र चढ्दो ध्वनि अनि आखिरमा झर्दो ध्वनिमा छन।

कमलः एक दुइ तीन चार।

वर्षाः अब तपाईंले मोटामोटी रुपमा बुझ्नु भयोहोला। यसको अभ्यास हामी पछि पनि गर्नेछौं।

कमलः हजुर।

वर्षाः चिनियाँ भाषाका चारवटा ध्वनिबारे जानिसकेपछि ठीक तवरले चिनियाँ अक्षर पढ्नु पनि ज्यादै महत्वपूर्ण कुरा हो। धेरै विदेशी साथीहरुले चारवटा ध्वनि छुट्याउन नसक्दा सधैं हाँसोको पात्र बन्नुपरिरहेको हुन्छ। भन्नुको अर्थ के भने, या त उहाँले भन्नुभएको कुरा अरुहरु बुझ्नसक्दैनन, या त अरुहरु उहाँले भन्नखोज्नुभएको कुराको अर्थ अर्कै लगाउनसक्छन।

कमलः ए त्यसो पो, मैले बुझें।

वर्षाः त्यसैले अब पछिका पाठमा हामी तपाईंहरुलाई चारवटा ध्वनिबारे राम्ररी जान्न सहयोग गर्नका लागि यससम्बन्धी कुरा सिकाइरहनेछौं।

कमलः धेरै राम्रो योजना।

वर्षाः अर्को पनि एउटा विशेषता छ, र त्यो के हो भने चिनियाँ भाषामा संज्ञाको अगाडि संख्यावाचक शब्द जोडिएको हुन्छ। नेपाली भाषा वा अंग्रेजी भाषा पनि यस्तै छ। जस्तो कि " यी थौ व्हाँग न्यू, एउटा गोरु", यस वाक्यांशमा "थौ" संख्यावाचक शब्द हो। चिनियाँ भाषामा संख्यावाचक शब्द धेरै छन, तर सबैभन्दा बढी प्रयोगमा ल्याइने संख्यावाचक शब्द "क" नै हो।

कमलः क

वर्षाः हामी "'एउटा मानिस' यी रन" भन्दैनौं र "एकजना मानिस यी क रन" वा "दुइजना मानिस ल्याँग क रन" भन्छौं।

कमलः यी क रन, ल्याँग क रन।

वर्षाः अर्को प्रायजसो प्रयोगमा आउने संख्यावाचक शब्द "थिआउ, हो। यस शब्द लामो वा मसिनो चीजलाई संकेत गर्दा प्रयोगमा ल्याइन्छ। यसैले हामी "यी थिआउ लु अर्थात एउटा बाटो" र "ल्याँग थिआउ लु अर्थात दुइवटा बाटा" भन्छौं।

कमलः यी थिआउ लु, ल्याँग थिआउ लु।

वर्षाः यस प्रसंगमा म अझै के भन्न चाहन्छु भने अंग्रजी भाषामा झैं चिनियाँ भाषामा पनि "गोरु" को अगाडि संख्यावाचक शब्दको प्रयोग गरिएको हुन्छ। "थौ" को अर्थ "वटा" हो। त्यसैले हामी " सान थौ न्यू अर्थात तीनवटा गोरु" भन्नेगर्छौं।

कमलः सान थौ न्यू।

वर्षाः अंग्रेजी भाषामा एउटा चीज बताउँदा एउटा शब्दको प्रयोग गरे पुगिहाल्यो। तर चिनियाँ भाषामा दुइवटा शब्द, तीनवटा शब्द र कहिलेकाहीं चारवटा शब्दसमेतको प्रयोग गरिएको हुनसक्छ। उदाहरणका लागि "दमकल गाडी भन्दा 'श्याओ फाँग ठ्र ल्याँग" । यसको अर्थ "फायर व्हो3 भियकल ठ्र1 अर्थात रेल" हो। त्यसो भए तपाईं भन्नुहोस्‌ त "फायर माउन्टेन अग्नि पहाड" को अर्थ के हो?

कमलः व्हो शान अर्थात ज्वालामुखी।

वर्षाः एकदमै ठीक। अर्को एउटा उदाहरण पनि मलाई धेरै मन पर्छ। "व्हो3 ची1, टर्की"। अर्को उदाहरण "छी ठ्र अर्थात स्टीम भियकल को अर्थ "मोटर-गाडी" हो। " तेन तोंग छी ठ्र अर्थात इलेक्ट्रीक भियकल" को अर्थ "विद्युतचालित बस" हो। बुझ्नुभयो?

कमलः मैले बुझें। "छी ठ्र, मोटर-गाडी", "तेन ठ्र, विद्युतचालित बस"।

वर्षाः पछिका पाठहरुमा हामी तपाईंहरुलाई चिनियाँ अक्षरको उच्चारण सम्बन्धी अरु बढी अभ्यास गराउनेछौं।

कमलः धन्यवाद।

वर्षाः हवस, आजको कक्षा यति नै। अरु दिनमा झैं आजको कक्षा टुंग्याउनुअघि म तपाईंहरुका लागि एउटा सानो प्रश्न सोध्नचाहन्छु। "स‍टीम भियकल अर्थात मोटर-गाडी" लाई चिनियाँ भाषामा कसरी भनिन्छ?

कमलः यस प्रश्नको उत्तर तपाईं हाम्रो ठेगाना Nepali service, CRI-6,China Radio International, P.O. Box 4216, Beijing, P.R. China वा सी.आर.आई. पोष्ट बक्स नँ-405 काठमाडौंमा पठाउनसक्नुहुन्छ। हामीलाई फेरि सुन्नका लागि https://nepal.cri.cn लग गर्नुहोला। चाइ चेन।