आज शिगाचेबाट बिहान च्याङ्गच् आयौं। यसक्रममा बाटोमा हालको आवश्यक्ता र प्रविधीको फार्म हाउसमा गरिएको तरकारी खेतीको अवलोकन गर्यौं । र दाँयाबायाँ हरियाली फाँट र पहाड हेर्दै हामी च्याङ्गच् पुग्यौं। यहाँ खुट्टा टेक्नासाथै मेरो मन त चङ्गा भयो । सानो शहरोन्मुख शहर । यो ठाउं कामबाट विश्राम लिएर आउने एक शहरको हल्लाले नछोएको स्वच्छ हावा खान आउने ठाउं भन्ने भयो । साथै यहाँ पर्यटकको चाप पनि देखें। जसरी काठमाण्डूमा ताजा अनुभन गर्न हामी धुलीखेल नगरकोट जान्छौं । त्यस्तै अनुभव भइरह्यो । तर हाम्रो बसाई आज एक दिन मात्र । दिक्क लाग्दो । म त अफिसको काममा आएको त्यही अनुरुप त गर्नै र हुनै पर्यो । कुनै दिन शहरमा वाक्क लाग्दा आफू स्वतन्त्र रुपमा आउंला । के भनूं त मनलाई आश्वासन दिनै पर्यो । यहाँ आएदेखि यस्तै कुरा खेल्दै थियो उता खाना खान जानलाई ललिताजीले बोलाउनु भयो । होटेल बाहिर खाना खान गयौं । यहाँ त झनै भुल्नै नसक्ने घटना भयो । शिगाचेबाट सँगै आउनु भएको सञ्चार विभागका प्रमुख जसको कुरा मैले यसअघि पनि गरिसकेको छु । वहाँले नेपाली खाना भनेको छु तपाईँलाई भन्यो । मन झङ्कृत भयो साथै साञ्चै हो र भन्ने पनि भयो । नभन्दै नेपाली बोल्दै एक जना दाइ आउनु भयो । खण्ड थालमा भात आलु तरकारी मासु र अचार अनि साथै मःम पनि खाने होला होइन भन्दै मःम पनि ल्यायो । आहा कति रमाइलो । शब्द छैन भन्नलाई । मजाले खाएं। मिठो । दाल पनि धेरै नै मिठो ।
एकै क्षिणको विश्रामपछि हामी बाइचु गुम्बाको भ्रमणमा गर्यौं । त्यो गुम्बा ऐतिहासिक महत्वको रहेछ । साथै बुद्ध धर्मको तीनवटै सिद्धान्तलाई अपनाएको भनूं या त्यहाँ तीनवटै तरिकाको पूजाआजा हुने रहेछ । साथै त्यहाँ सयौं वर्ष पुरानो धर्म सम्बन्धीत बस्तु पनि सुरक्षित राखेको रहेछ । त्यसै भएर होला त्यहाँ पर्यटक तथा धर्मावलम्बीको घुइँचो देखिन्थ्यो । बौद्ध धर्म प्राचिन भारतबाट आएको भएपनि हालसम्म तिब्बतले जगेर्ना गरेर राखेको लाग्यो मलाई । आफू धर्ममा आस्था राख्ने मान्छे त्यो ठाउं राम्रो सित घुम्नै पाएन । त्यही त हो अफिसको काममा आएको र फेरि अरु सहकर्मी पनि छन् । आफ्नो कारणले अरु कसैलाई अफ्ठ्यारो पार्नु भएन नि । अघि पनि भने नि यो ठाउंले मलाई मोहनी नै लगाएको छ । त्यसपछि हाम्रो यात्रा कार्पैट कारखाना थियो । त्यहाँ गएर ऊनबाट धागो बनाउने देखि कार्पैट बनाउने सम्म हेरें । यो त साधारण कुरा भयो तर यहाँको कार्पेट विश्व प्रसिद्ध रहेछ । त्यो भने आजै थाहा पाइयो । विश्वमा टर्की त्यसैगरी मध्य एशिया र यही च्याङ्गच्को रहेछ । एउटा त व्यवसायिक भइहाल्यो त्यसबाहेक यहाँको कार्पैटमा संस्कृति पनि झल्किने भएकोले अभौतिक सम्पदामा सूचीकरण गरिसकेको रहेछ । त्यसपछिको भ्रमण सामन्ती वर्गको आज भन्दा साठी वर्ष अघिको बङ्गला थियो । पाला परिवार भन्ने जमिन्दार धनी परिवार रहेछ । जसको बङ्गलाको सजावट तिनीहरूका रहनसहनको कुरा गरेर साध्य छैन । हाम्रो नेपालमा राणा परिवारसँग एकदम मिल्दोजुल्दो । ईस्ट ईण्डिया कम्पनी भएको समयमा यी ब्रिटिसहरूसँग राम्रो सम्बन्ध भएको देखियो र आज भन्दा साठी वर्ष अघि धेरै नै सौखले बसेको रहेछ । बहुमुल्य सरसामान सहित ब्रिटिस तथा भारतिय उत्पादनको बस्तुहरू साथै दैनिक जीवनमा आवश्यक खाद्य पदार्थ समेत त्यहाँ हालसम्म सजाएर राखेको छ । मानिसलाई नै नोकर बनाएर आफू धनी र ठूलाबडा भएर हिँडेका पाला परिवारको यसरी जतन गरेर आज हामी साधारण या पर्यटकलाई देखाउनु पनि राम्रो गरेको भन्ने पनि लाग्यो । साथै यस कुराले तिब्बत मुक्त भएको कारण देखाउंछ । नेपालमा राणा शासनको विरुद्ध आन्दोलन भइ प्रजातन्त्र आएको थियो त्यसै गरी यहाँ पनि यस्ता सामन्तीबाट आम तिब्बती नागरिक मुक्त भएको हो। नेपालमा प्रजातन्त्र आउनु र तिब्बत मुक्त भएको समयपनि सँगसँगै रहेछ । कामदारको कोठा त कामदारलाई सञ्जाय दिने गरेको हतकडी कोर्रा लगायतका बस्तुपनि राखिएको छ । एक मानिसले अर्को मानिसलाई के कस्तो गर्ने गर्थ्यो भन्ने कुरा देखाएको छ जुन अब आजका दिनमा छैन या नहोला भन्ने आश गर्छु सारा विश्वमा । हरेक मानिसको आफ्नो अस्तित्व छ । हिजो आज जनावरको अधिकार तथा संरक्षणको कुरा हुन्छ । मानिस त धेरै माथिको प्राणी हो नि होइन र । पाला परिवारको रहनसहन हेरेर तिब्बती आम नागरिक मुक्त भएको पाउंदा खुशी नै लाग्यो । आज बिहान यहाँ पाइला टेकेदेखिनै मन धेरै खुशी भएको थियो। के गर्ने भोलि बिहानै यस ठाउंलाई विदा गर्नु छ । यही त हो नि संसार । यात्रा निरन्तर ।
